Grafisch geluk

Het is inmiddels een half jaar geleden (+ een week) dat Vorm van vermaak verscheen. Het boek waar Roy van Vilsteren, Marjolein Dirksen en ik zo hard aan gewerkt hebben in 2010. Het maken van het boek was al heel erg leuk, maar de periode daarna is natuurlijk nog leuker. Lieve en enthousiaste reacties van lezers, ontwerpers en veel media-aandacht. Zelfs afgelopen maand nog verscheen er een mooi stukje in Items en vorige week gaf de Volkskrant ons (na de 3 pagina’s in april) maar liefst 4 sterren.

En er gebeuren nog meer leuke dingen. Donderdag 20 oktober opent in Museum Hilversum de tentoonstelling Grafisch Geluk. Één van de drie verdiepingen in het museum is ingericht met televisie ontwerpen uit de collectie van het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid. Er is werk te zien van Jaap Drupsteen en Frans Schupp, die zijn collectie overdroeg bij de boekpresentatie/symposium op 14 april. Op de andere etages zijn te zien: een overzicht van affiches uit de indrukwekkende geschiedenis van Steendrukkerij De Jong & Co en een selectie van toonaangevende hedendaagse ontwerpers. De vormgeving van de tentoonstelling zelf is ook erg de moeite waard overigens. Trapped in Suburbia verzorgt naast de tentoonstelling en publiciteit ook de vormgeving van het boek van Bas van Lier over 100 jaar De Jong & Co.

Gelukkig mocht ik me ook een klein beetje bemoeien met de totstandkoming van Grafisch Geluk. Leerzaam en vooral erg leuk om te werken met het enthousiaste team van Museum Hilversum. Het boek Vorm van vermaak is uiteraard te verkrijgen in de museumwinkel en de komende maanden verschijnen artikelen met over het tentoongestelde werk van Frans Schupp en Jaap Drupsteen op deze site. Donderdag 10 november geven Jaap Drupsteen en ik een lezing/presentatie die aansluit bij de tentoonstelling.

De opening van Grafisch Geluk is natuurlijk goed getimed met het begin van de Design Week in Eindhoven vrijdag 21 oktober. En daarom besteedt de AVRO website de komende tijd veel aandacht aan design. Er is ook een webreportage gemaakt over televisievormgeving. Willem van den Berg (Bergwerk)laat zien hoe hij met diaprojectoren VPRO stationcalls maakte en Frans Schupp vertelt over de vormgeving van TopPop. De reportage is op het AVRO Kunst portal te bekijken. Ik ben benieuwd wat jullie ervan vinden!

Frans Schupp

Nog even wat extra aandacht voor Frans Schupp zo vlak voor het symposium en de boekpresentatie vandaag bij het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid.

Schupp schenkt zijn collectie ontwerpen aan het instituut. Die schenking en een aantal van de Toppop maquettes (en nog veel meer Toppop-ontwerpen) zijn vandaag te zien in het atrium bij Beeld en Geluid. Maar ook de storyboards en orginele cels van de KRO-stationcalls uit 1974 en de VARA pauze animaties uit 1982. En nog veel meer: van geïllustreerde titelkaarten uit de zwart-wit periode tot storyboards voor moderne 3d computeranimaties. Schupps werk omspant immers meer dan 30 jaar en er is in die periode wel het een en ander veranderd in de televisiewereld. Een bijzondere schenking dus waar Beeld en Geluid erg blij mee is. Op het symposium is een selectie uit deze schenking te bewonderen voordat het werk veilig in de depots opgeborgen wordt. (Vrij toegankelijk, ook voor bezoekers die niet naar het symposium en boekpresentatie komen!)

Maar er gaat natuurlijk niets boven bewegend beeld; Op YouTube zijn genoeg kleine fragmentjes van Schupps werk te vinden voor de mensen die vandaag niet komen. Bijvoorbeeld deze uit de serie stationcalls voor de KRO uit 1974.

De ruitjesvorm -geïnspireerd door het hekwerk op het Sint Pietersplein- bleven telkens op een frisse manier terugkomen tot 1989. Bijvoorbeeld in onderstaande bumpers uit 1976 en 1984.


Bezoek de Beeldengeluidwiki.nl voor een uitgebreider overzicht van Frans Schupp of de KRO-televisievormgeving. En last but not least, Schupps werk is natuurlijk ook terug te vinden in het boek Vorm van vermaak dat vandaag gepresenteerd wordt.

VARA animaties van Frans Schupp

Deze bijzondere pauze-video-animaties van Frans Schupp waren er bijna niet meer. In 1982 gaat de VARA af en toe op de zondagavond uitzenden, wat normaal gesproken de vaste VPRO-avond is. De VARA wil wel de sfeer van de VPRO-uitzendingen vasthouden; dus veel aandacht voor kunst en cultuur in de programma’s én in de presentatie van de avond. Niet de omroepster in beeld maar videografische kunstwerkjes zoals Jaap Drupsteen die in de jaren zeventig voor de VPRO maakte.

De opdracht gaat naar NOS Grafisch ontwerp en men kiest voor de storyboards van Frans Schupp. Die worden door Robin Noorda, in 1982 stagiair van Schupp, uitgewerkt tot deze animaties op muziek van Erik Satie. De uitzendbanden zijn per ongeluk gewist. Er bestond tot voor kort alleen nog een VHS-kopie van zeer slechte kwaliteit. Noorda, inmiddels gelauwerd animator, digitaliseerde en restaureerde deze kopie zodat wij 30 jaar na dato opnieuw kunnen genieten van deze bewegende kunstwerkjes.

Toppop

Op 14 april zetten we tijdens het symposium & boekpresentatie Frans Schupp in het zonnetje. Schupp werkte ruim 30 jaar als televisievormgever. Hij begint op de NTS grafische afdeling in 1963 met het maken van  titelkaarten en -rollen.  En dan breekt eind jaren zestig de jongerencultuur door op televisie. Popmuziekprogramma’s worden uitbundig vormgegeven en het moet allemaal bewegen. Schupp werkt samen met regisseur Rien van Wijk aan Doebidoe. Doebidoe wordt Toppop.

Het programma heeft heel veel vormgeving nodig. Naast spetterende leaders en titelkaarten, moeten de optredens er natuurlijk ook waanzinnig uitzien. Meestal worden artiesten meerdere keren opgenomen; één keer in het decor, één keer tegen een blauwe wand, soms nog op locatie. Want als een liedje tien weken in de top 5 staat, wil men niet tien keer dezelfde opname uitzenden. Die variatie aan vormgeving wordt het handelsmerk van het programma.

Een bekend verhaal: er is maar weinig bewegend beeld bewaard van de periode dat Schupp voor Toppop ontwerpt. Begin jaren zeventig worden opname-banden opnieuw gebruikt of weggegooid. Gelukkig heeft Schupp veel bewaard. Hij heeft foto’s gemaakt van het televisiescherm, er zijn  storyboards van leaders die alleen nog in de herinnering van mensen bestaan, surrealistische maquettes die als decor dienden, titelkaarten met de namen van legendarische artiesten als David Bowie en The Who. Allemaal uniek materiaal dat hij schenkt aan het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid.

En natuurlijk zijn er op deze site al wat voorproefjes te zien. Zoals de screenshots hiernaast. In het derde scherm ziet u tussen Penny de Jager en Ad Visser één van de effecten van Schupp. Hij had een kastje waarin allerlei grafisch materiaal en objecten gezet konden worden (foto hieronder). Een opname van deze letterkast werd gekeyd met een deel van de opname van een artiest of de presentatie.

Dat keyen (het combineren van twee opnames in één beeld) gebeurt de eerste jaren van Toppop nog in zwart-wit. Met de introductie van kleurentelevisie wordt het programma nog veel uitbundiger. Met behulp van de chroma-key techniek kunnen artiesten in elk gewenst decor geplaatst worden: een maquette, foto of grafisch ontwerp kan dienst doen als decor. Schupp ontwerpt enkele fantasieobjecten hiervoor. Een hoofd met een showtrap uit het oor, waanzinnige constructies die op ware schaal onbetaalbaar zijn om uit te voeren. Maar het werken met chroma-key en miniatuurdecors is toch ook lastig. De artiesten moeten heel precies op de juiste plek staan en er moet rekening gehouden worden met perspectief. De maquettes worden dus maar een enkele keer gebruikt. Op onderstaande foto zijn er een aantal te zien op een tentoonstelling in München 1974. De man met de bakkebaarden is natuurlijk Schupp zelf.

Deze maquettes en nog veel meer Toppop ontwerpen zijn te zien op 14 april bij het symposium & boekpresentatie Vorm van vermaak bij het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid. Aanmelden voor deze middag kan via symposium@beeldengeluid.nl.