Terugspoelen (sept ’20)

Posted on 9 oktober 2020 by Liselotte Doeswijk

Bij wijze van experiment ga ik de komende tijd maandelijks even terugspoelen. Wat gebeurde er de laatste tijd aan boeiends rondom televisievormgeving, decorontwerp, production design en aanverwante zaken?

ESC

Ik heb er al een hoop woorden aan vuilgemaakt hier en elders. Enige tijd terug spuide ik op Facebook: “Nu de eventsector dreigt om te vallen en ook de tv-industrie een flinke knauw krijgt, is het nog belangrijker dat NOS, NPO en AVROTROS daad bij hun eigen woord voegen; laten zien wat Nederland te bieden heeft op het gebied van innovatie en creativiteit. Dat betekent dus: een nieuwe NATIONALE pitch uitschrijven voor decorontwerp. Dit is het moment voor de organisatie om toe te geven dat ook decorontwerp uit Nederland moet komen. Want waarom een van de grootste klussen in de Nederlandse tv-geschiedenis gunnen aan een Duits-Amerikaanse Songfestival-veteraan en tegelijkertijd zo hoog van de toren blazen over Nederlandse innovatie en creativiteit? Waarom voor alle disciplines en toeleveranciers selecteren uit het beste uit Nederland, maar alleen voor decorontwerp een internationale pitch uitschrijven? In 2021 krijgen ze de kans iets recht te zetten.”

Maarrrr, die kans laten ze lekker liggen. De organisatie liet begin september van zich horen en is druk met het uitwerken van verschillende scenario’s. Het goede nieuws is dat het Songfestival hoe dan ook doorgaat. Maar wel met het decor van Wieder. Laf en hypocriet.

Ik hou er vanaf nu verder over op, om even te citeren uit een van de laatste e-mailtjes van Dorus van der Linden (show was niet zo zijn genre): “dat Songfestival, dat weten we nu wel.” En door.

50 jaar TopPop

Het legendarische programma beleefde september het 50-jarig jubileum en daarom veel aandacht voor het programma op het web en op tv.

Andere Tijden ‘Toppop Yeah’ (9 september 2020) met veel aandacht voor decors, in beeld: maquettes, tekeningen, foto’s en natuurlijk video. Ook leuk is dat Richard Groothuizen, de absolute Toppop-kenner, te gast is en een een glimp laat zien van zijn Toppop-archief. Dat maakt nieuwsgierig naar meer!
Dezelfde Richard Groothuizen was te gast bij radiopprogramma Spraakmakers van KRO-NCRV. Beluister terug: Spraakmakers, 2 september 2020.
AVROTROS maakte ook een terugblik programma, hierbij waren onder meer Frans Schupp (grafisch ontwerp) en Jaap de Groote (decorontwerp) te gast.
Verder nog een originele invalshoek op Spreekbuis,nl. Sybrand Verwer schreef over de ‘fake microfoon’, een van de TopPop relikwieën die door Richard Groothuizen uit de vuilcontainer werd gevist. Lees verder: ‘Fake Nieuws Toppop’
En als je echt weinig tijd hebt: ik maakte voor Beeld en Geluid een TILT-verhaal met foto’s en video’s uit het archief over de eerste jaren TopPop-vormgeving, met veel werk van Frans Schupp uit de depots van Beeld en Geluid. Bekijk: ‘TopPop 1970-1988: videoclips on demand’

Set Stage Screen

Nog meer muziek en vormgeving: In Rotterdam is tot half november de installatie Set Stage Screen te zien. Een mini-expo die weer onderdeel is van een onderzoeksprogramma van Het Nieuwe Instituut naar vormgeving van videoclips en live events (For the record). Er is werk te zien van enkele bekende Amerikaanse ontwerpers (Stufish, Chiara Stephenson), maar ook de Nederlandse tv-historie heeft er een plekje gekregen! Ik schreef een stukje over die geschiedenis en de videoclips avant-la-lettre van TopPop. In de tentoonstelling zijn de geweldige gipsen miniaturen van Frans Schupp te zien.

Lees verder: ‘Van TopPop tot Fata Banana. Nederlandse muziektelevisie in de jaren ‘70’ (Liselotte Doeswijk voor Het Nieuwe Instituut)

25 jaar NPO 1 Journaal

En nog een jubileum! Het NOS Radio 1 journaal bestaat 25 jaar en voor die gelegenheid was het Genootschap Radiojingles & -Tunes te gast in het programma. De mannen van het ‘Schap belichten de gehele audiovormgeving, zeg maar de jingles & tunes, van begin tot heden van deze show. Luister terug: Jingleweb 2 september 2020.

Production design & costume design

Dit voorjaar hebben production designers, costume designers en make-up artists zich verenigd in ACM Filmprofessionals. Het was in de filmwereld geloof ik het enige departement wat nog geen eigen vakvereniging had!

Wat wil ACM Filmprofessionals? Van de site: “Wij willen met deze vereniging een platform bieden waar zowel kennis gedeeld wordt als waar de mogelijkheid bestaat om zelf deel te nemen en de veranderingen teweeg te brengen die je nodig acht.” De vereniging richt zich op “ambachtelijke en inhoudelijke aspecten van deze beroepen en zet zich in voor bevordering, professionalisering en erkenning van de disciplines Art, Costume en Make-up/Hair design.”

Lidmaatschap staat open voor iedereen in het art department, costume department of hair&make-up department in de Nederlandse film werkt. Er zijn verschillende soorten lidmaatschappen met verschillende mate van ballotage. Opvallend is dat de leden een erecode moeten ondertekenen en dat het bestuur controleert of aspirant leden er een professionele beroepsethiek op na houden.

Overigens hebben een aantal kostuumontwerpers zich al eerder al ingezet voor het instellen van een Gouden Kalf voor Beste Costume Design. Die is dit jaar voor het eerst tijden het Nederlands Film Festival uitgereikt aan Alette Kraan voor MI VIDA. Zie hier de andere genomineerden.

In aanloop op het nieuwe Kalfje publiceerde De Filmkrant een artikel over kostuumontwerp met onder andere Yan Tax, Jany Temime en Bho Roosterman. Lees verder in De Filmkrant: Kostuumontwerpers over hun vak ‘Het personage is van nek tot schoen van ons’ (door Maricke Nieuwdorp)

Een Gouden Kalf voor Production Design bestaat als sinds 2001 en doorgaans is er in het NFF Professionals Programma wel een workshop of masterclass van een bekende internationale production designer te volgen. Dit jaar viel de eer aan Robert Stromberg die twee maal een Oscar won, een voor Avatar, een voor Alice in Wonderland. Je kunt de masterclass (tegen betaling) online terugzien: NFF Masterclass Robert Stromberg of je kunt het verslag van De Filmkrant teruglezen: NFF 2020: masterclass visuele effecten door Robert Stromberg.

Nieuwe huisstijl AVROTROS

AVROTROS heeft een nieuw logo, huisstijl en campagne ontwikkelt in samenwerking met Studio Dumbar. AVROTROS heeft van de omroepverenigingen het minst uitgesproken profiel, dus ga er maar aanstaan, een huisstijl ontwikkelen voor de ‘algemene’ (AVRO) en de ‘populaire’ (TROS). En dan die naam, een afkorting van maar liefst acht letters.

Cape Rock koos in 2014 voor vormgeving (hier terug te zien) die in de verte nog deed denken aan de twee oorspronkelijke omroepverenigingen en hun lange geschiedenis. In de eerste plaats de gezellige huiskamer en slogan (‘thuis bij AVROTROS’) die terug grepen op ‘het avondje AVRO‘ en ‘samen thuis‘ van de TROS. Over die huiskamers zagen we een logo als centrum waaruit concentrische cirkels uitstralen, dat greep natuurlijk nog veel verder terug, op de bekende radiogolven of aetherstralen die vanaf het begin van radio prominent in omroeplogo’s figureren. Het beeldmerk met de ‘A’ vatte ik op als een eerste stap om geleidelijk van die rare samengestelde naam af te raken. En vooral voor de AVRO als allereerste en ‘algemene’ omroep was dat een hele logische letter om te claimen. Maar Studio Dumbar slaat nu een hele andere richting in. Het A-logo verdwijnt en juist die onhandige lange afkorting AVROTROS treedt op de voorgrond, op een vrij letterlijke manier vechten de letters om prominentie op het scherm.

De grote vraag is natuurlijk; wat heeft zo’n campagne nog voor zin? Kijkersonderzoek zal ongetwijfeld hebben uitgewezen dat televisiekijkers een programma als Wie is de mol? of Radar kennen, maar dat vrijwel niemand nog weet dat dit het AVROTROS-programma’s zijn. En dat is terecht zou je kunnen zeggen, want veel van die programma’s zijn helemaal niet gemaakt door AVROTROS. Wie is de mol wordt geproduceerd door IDTV en Het geheim van de meester door POSVIDEO. Om maar eens twee voorbeelden te noemen. Maar die hebben dan weer geen zendmachtiging dus kan de AVROTROS de eer opstrijken en hun nieuwe logo erop plakken.

Watch the titles AND the credits

Watch the titles.com, een zijproject van Submarine Channel gewijd aan de vormgeving van film- en tv-titels (openingsequenties) is afgelopen zomer opnieuw opgestart. De website is vernieuwd en er wordt hard gewerkt aan nieuwe artikelen en interviews met motion graphic designers als Aaron Becker, Lisa Bolan en Hazel Baird. Neem een kijkje en laat van je horen als je een iconische filmtitel sequentie uit het verleden aan deze sit toegevoegd wil zien!

Tegelijkertijd maakt Netflix het ons wel erg makkelijk om de openingssequenties te skippen en het afkijken van de credits is bijna onmogelijk. Ik ben niet de enige die dat HEEL ergerlijk vind, Daniel Pemberton schreef voor The Guardian een mooi pleidooi voor de aftiteling: ‘The end of credits: why doesn’t Netflix want us to watch them?‘

Update Designarchieven

Minder ‘leuk’ om terug te lezen wellicht, maar wel belangrijk: er wordt vooruitgang geboekt met betrekking tot de erbarmelijke staat van ontwerp- cq designarchieven in Nederland. In 2018 trokken de Beroepsorganisatie Nederlands Ontwerpers (BNO) en een aantal andere partijen uit het veld aan de bel. Er kwam geld vrij en onder leiding van Het Nieuwe Instituut is in samenwerking met een groot aantal experts en instellingen het begin van een plan aan het ontstaan. Op 30 september presenteerden de betrokkenen hun Visiedocument, wat via de website van Stichting Designgeschiedenis terug te lezen is. Bij Het Nieuwe Instituut vind je meer informatie over de achtergrond en de voortgang van dit project.

Tips voor de redactie: mail naar het bekende adres!

Grafisch Geluk 1: TopPop The Cats

Posted on 26 oktober 2011 by Liselotte Doeswijk

Vanwege de tentoonstelling Grafisch Geluk in Museum Hilversum deze winter extra aandacht voor de ontwerpen van Jaap Drupsteen en Frans Schupp; meer informatie bij de tentoongestelde werken én materiaal wat u niet in het museum te zien krijgt!

Frans Schupp begon eind jaren zestig samen te werken met regisseur Rien van Wijk, één van de jonge, wilde regisseurs bij de AVRO. Van Wijk maakte jongerenprogramma Doebidoe en dat doopte hij in 1970 om tot TopPop. De regisseur werd niet voor niets ‘wild’ genoemd, want hij trok alles uit de kast: spectaculaire decors, zooms, fades, altijd andere titelkaarten, snelle cuts, chroma-key en alle montagetrucs die er voorhanden waren. De artiesten – grote namen als David Bowie, Blondie en Gary Glitter- werden meerdere keren opgenomen zodat de regisseur verschillende versie van het play-back optreden kon samenstellen. De video-clip zoals we die nu kennen, bestond immers nog niet. Nu onvoorstelbaar, maar artiesten moesten dus naar Hilversum afreizen om hun plaatjes te promoten. Maar er waren natuurlijk ook regelmatig Nederlandstalige popgroepen in TopPop; The Cats bijvoorbeeld.

Hierboven zijn twee titelkaarten te zien die gebruikt werden bij één van hun optredens, Frans Schupp legt uit:

“Deze ‘achtergrond’ kaarten werden gebruikt voor de legendarische en populaire popgroep The Cats. De naam was de directe aanleiding voor deze katten collage. Die 2 kaarten maakten deel uit van een serie van minimaal 16 achtergrond-kaarten voor deze opname. Daarvan stond de helft voor camera 1 en de andere helft voor camera 2. Deze 2 camera’s werden op het ritme van de muziek gewisseld, en als effectbeelden ingevuld (gekeyd) in de blauwe wand achter de popgroep [titelkaart links]. Apart werden erna nog enkele solisten; de zanger, gitarist, enz., op dezelfde wijze opgenomen. Die close-ups werden dan bijvoorbeeld in het blauwe silhouet van de katten gekeyed [titelkaart rechts]. Hierna werden deze studio-opnames gemonteerd voor uitzending op televisie. Vele series van zo’n groepje ‘achtergrondkaarten’ zijn uitgevoerd in die eerste periode van TopPop.”

Helaas zijn juist van die eerste spannende jaren, wanneer Frans Schupp zo’n 7 dagen per week voor TopPop aan het ontwerpen is, weinig bewegende beelden bewaard gebleven. De opnamebanden werden opnieuw gebruikt, weggegooid, raakten zoek of gingen kapot. Gelukkig hebben we dan nog de grafische ontwerpen, zoals deze hierboven, keurig bewaard door het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid). Vanaf 1972 is steeds meer bewaard, gearchiveerd of door fans van het Volendamse lied geüpload naar YouTube. Zoals onderstaand optreden uit 1972 van The Cats in een decor van meer-dan-levensgrote onderdelen uit het TopPop logo van Schupp. Elk van de vele optredens van de groep moest natuurlijk anders in beeld komen, en dus was het tv-optreden van bovenstaande katten helaas eenmalig.

opgedragen aan Slodderpoes Snoesje

Webreportage omroepdesign

Posted on 26 oktober 2011 by Liselotte Doeswijk

De AVRO besteedt deze week veel aandacht aan design in het kader van de Dutch Design Week Eindhoven. En omdat Museum Hilversum afgelopen weekend de deuren opende van de tentoonstelling Grafisch Geluk – met daarin één etage geheel gewijd aan grafisch ontwerp voor televisie – werd er ook een reportage gemaakt over omroepdesign.

Willem van den Berg laat daarin zien hoe hij begin jaren zeventig thuis op zijn zolder de VPRO-vormgeving maakte; met behulp van (dia)projectoren, kleurenfilters, glas, karton, dia’s en wat er al dan niet van nut zou kunnen zijn om de boel te laten bewegen: gordijnrails, de ijsmachine van zijn vrouw. Frans Schupp vertelt over zijn tijd als ontwerper van het legendarische programma TopPop. Danielle Bremer, de maker van de reportage, haalde daarvoor prachtige beeldfragmenten uit het archief van Beeld en Geluid. Oja, ik kom aan het begin van het filmpje even in beeld om iets te vertellen over tv-vormgeving in de prille jaren van de Nederlandse televisie. Nou ja, gaat dat zien zou ik zeggen op het AVRO Kunst portal en laat weten wat je ervan vindt…

Antics studio

Posted on 14 mei 2011 by Liselotte Doeswijk

1984 was een belangrijk jaar voor televisievormgeving. De eerste digitale animatie systemen doen hun entree in Nederland. Een van die systemen is Antics Studio. Dit systeem, ontworpen door animator Alan Kitching bestaat eigenlijk uit een serie apparatuur. Op onderstaande foto zijn van links naar rechts te zien:

hardcopie apparaat om lijntekeningen en effectenstapelingen uit te printen (zie bijvoorbeeld deze print van de Teleac leader die bij Antics Studio is gemaakt)
instructie / programmeer scherm waar de animatie ontworpen wordt
constructie en lijntest scherm, dit scherm laat de ‘schets’ fase zien
kleurenscherm voor het artwork en het uiteindelijke (1/25ste) beeldje dat opgenomen moet worden
de BCN 1 inch broadcast video spoelen recorder waar de beeldjes één voor één op gezet worden en
de single frame controller waarmee om het half uur of 3 kwartier één knopje werd ingedrukt om één uitgerenderd beeldje op te nemen.
niet op de foto staat de computer zelf, deze (afmetingen 4 x 1,5 x 1,5m) staat in het souterrain te razen.

Antics Studio in Amsterdam 1984

Antics Studio wordt naar Nederland gehaald door Eric Racké. Hij heeft al een paar jongens vers van de academie aangenomen: Gijs Bannenberg (operator/programmeur), Jeroen Buys, Adriaan Lokman en Léon Wennekes. Robin Noorda, in 1984 al enkele jaren free-lancer bij NOS grafisch ontwerp, meldt zich met portfolio onder de arm nadat er een krantenartikel over Antics verschijnt. Het team is compleet en er wordt hard gewerkt. De ontwerpers en operators werken direct voor klanten of voor andere ontwerpbureaus zoals NOS grafisch ontwerp. Klanten komen uit de televisiewereld, maar ook uit het bedrijfsleven en de wetenschap. De vraag is groot en de computer in het souterrain staat dag en nacht te renderen.

Antics Studio brochure, ca 1984 (doorklikken voor een grotere versie)

Het mooie aan Antics Studio is dat het een groot deel van het werk van een animator overneemt. Waar voorheen de animator zelf met de hand 25 beeldjes per seconden tekende, hoeft hij/zij nu maar enkele frames aan te leveren en berekent de computer alle tussenstappen. Antics Studio kan gebruikt worden voor driedimensionale animatie, de bekende geometrische Teleac-leader van Theo Dijkslag (NOS grafisch ontwerp) is bijvoorbeeld op Antics gemaakt. Maar het systeem is vooral bedoeld voor klassieke twee-dimensionale animatie, zoals de gestreepte Journaal-leader van Will Bakker (NOS grafisch ontwerp) en een Toppop-leader van Adriaan Lokman (Antics Studio). Eigenlijk liet iedereen die in 1984 iets nieuws wilde het maken met behulp van Antics Studio.

Helaas heeft het systeem ook een beperking; het duurt lang voordat de computer één beeldje uitgerekend heeft. Die tijd kan niet korter en dus is de productie beperkt, ondanks dat de computer dag en nacht benut wordt. De opbrengsten zijn niet genoeg om de investeringen en de overhead terug te verdienen en Antics Studio gaat failliet. Andere digitale systemen en animatiecomputers staan klaar om de markt te bedienen. Productie bedrijven schieten als paddestoelen uit de grond. Operators en ontwerpers met gevoel voor techniek zitten niet om werk verlegen. Wennekes, Buys, Noorda en Lokman (vlnr op de foto) starten voor zichzelf. Morphosis wordt een productiebedrijf zonder faciliteiten; benodigde apparatuur werd gehuurd. Dat was de les die ze van Antics’ faillissement leerden: wordt geen slaaf van je machine.

groepsfoto gemaakt bij de oprichting van Morphosis in 1986: vlnr Léon Wennekes, Jeroen Buys, Robin Noorda, Adriaan Lokman

Met dank aan Robin Noorda en Jeroen Buys (foto’s)

Frans Schupp

Posted on 14 april 2011 by Liselotte Doeswijk

Nog even wat extra aandacht voor Frans Schupp zo vlak voor het symposium en de boekpresentatie vandaag bij het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid.

Schupp schenkt zijn collectie ontwerpen aan het instituut. Die schenking en een aantal van de Toppop maquettes (en nog veel meer Toppop-ontwerpen) zijn vandaag te zien in het atrium bij Beeld en Geluid. Maar ook de storyboards en orginele cels van de KRO-stationcalls uit 1974 en de VARA pauze animaties uit 1982. En nog veel meer: van geïllustreerde titelkaarten uit de zwart-wit periode tot storyboards voor moderne 3d computeranimaties. Schupps werk omspant immers meer dan 30 jaar en er is in die periode wel het een en ander veranderd in de televisiewereld. Een bijzondere schenking dus waar Beeld en Geluid erg blij mee is. Op het symposium is een selectie uit deze schenking te bewonderen voordat het werk veilig in de depots opgeborgen wordt. (Vrij toegankelijk, ook voor bezoekers die niet naar het symposium en boekpresentatie komen!)

Maar er gaat natuurlijk niets boven bewegend beeld; Op YouTube zijn genoeg kleine fragmentjes van Schupps werk te vinden voor de mensen die vandaag niet komen. Bijvoorbeeld deze uit de serie stationcalls voor de KRO uit 1974.

De ruitjesvorm -geïnspireerd door het hekwerk op het Sint Pietersplein- bleven telkens op een frisse manier terugkomen tot 1989. Bijvoorbeeld in onderstaande bumpers uit 1976 en 1984.

Bezoek de Beeldengeluidwiki.nl voor een uitgebreider overzicht van Frans Schupp of de KRO-televisievormgeving. En last but not least, Schupps werk is natuurlijk ook terug te vinden in het boek Vorm van vermaak dat vandaag gepresenteerd wordt.

Toppop

Posted on 31 maart 2011 by Liselotte Doeswijk

Op 14 april zetten we tijdens het symposium & boekpresentatie Frans Schupp in het zonnetje. Schupp werkte ruim 30 jaar als televisievormgever. Hij begint op de NTS grafische afdeling in 1963 met het maken van titelkaarten en -rollen. En dan breekt eind jaren zestig de jongerencultuur door op televisie. Popmuziekprogramma’s worden uitbundig vormgegeven en het moet allemaal bewegen. Schupp werkt samen met regisseur Rien van Wijk aan Doebidoe. Doebidoe wordt Toppop.

Het programma heeft heel veel vormgeving nodig. Naast spetterende leaders en titelkaarten, moeten de optredens er natuurlijk ook waanzinnig uitzien. Meestal worden artiesten meerdere keren opgenomen; één keer in het decor, één keer tegen een blauwe wand, soms nog op locatie. Want als een liedje tien weken in de top 5 staat, wil men niet tien keer dezelfde opname uitzenden. Die variatie aan vormgeving wordt het handelsmerk van het programma.

Een bekend verhaal: er is maar weinig bewegend beeld bewaard van de periode dat Schupp voor Toppop ontwerpt. Begin jaren zeventig worden opname-banden opnieuw gebruikt of weggegooid. Gelukkig heeft Schupp veel bewaard. Hij heeft foto’s gemaakt van het televisiescherm, er zijn storyboards van leaders die alleen nog in de herinnering van mensen bestaan, surrealistische maquettes die als decor dienden, titelkaarten met de namen van legendarische artiesten als David Bowie en The Who. Allemaal uniek materiaal dat hij schenkt aan het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid.

En natuurlijk zijn er op deze site al wat voorproefjes te zien. Zoals de screenshots hiernaast. In het derde scherm ziet u tussen Penny de Jager en Ad Visser één van de effecten van Schupp. Hij had een kastje waarin allerlei grafisch materiaal en objecten gezet konden worden (foto hieronder). Een opname van deze letterkast werd gekeyd met een deel van de opname van een artiest of de presentatie.

Dat keyen (het combineren van twee opnames in één beeld) gebeurt de eerste jaren van Toppop nog in zwart-wit. Met de introductie van kleurentelevisie wordt het programma nog veel uitbundiger. Met behulp van de chroma-key techniek kunnen artiesten in elk gewenst decor geplaatst worden: een maquette, foto of grafisch ontwerp kan dienst doen als decor. Schupp ontwerpt enkele fantasieobjecten hiervoor. Een hoofd met een showtrap uit het oor, waanzinnige constructies die op ware schaal onbetaalbaar zijn om uit te voeren. Maar het werken met chroma-key en miniatuurdecors is toch ook lastig. De artiesten moeten heel precies op de juiste plek staan en er moet rekening gehouden worden met perspectief. De maquettes worden dus maar een enkele keer gebruikt. Op onderstaande foto zijn er een aantal te zien op een tentoonstelling in München 1974. De man met de bakkebaarden is natuurlijk Schupp zelf.

Deze maquettes en nog veel meer Toppop ontwerpen zijn te zien op 14 april bij het symposium & boekpresentatie Vorm van vermaak bij het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid. Aanmelden voor deze middag kan via symposium@beeldengeluid.nl.