Saul Bass tribute

De Google-homepage bracht vandaag een ode aan de Amerikaanse filmtitelontwerper Saul Bass. Dit omdat de ontwerper vandaag 93 zou zijn geworden als hij nog had geleefd. Het is een mooi eerbetoon geworden (beter dan de vele andere “Bass-tributes” op YouTube), maar het is ook wel bedenkelijk om het werk van een bekende ontwerper op deze manier in te zetten voor de merkstrategie van een multinational, hoe tof en designer-cool de producten van die multinational ook zijn. Heeft Google rechten betaald aan de erven van Bass voor het hergebruik met commerciële doeleinden? En wie heeft de video eigenlijk gemaakt? Is het niet raar om een eerbetoon te geven aan de ontwerper die door velen de pionier op het gebied van motion graphic design genoemd wordt en dan de artiest die het eerbetoon maakte niet te noemen?

Stanley Kubrick en Saul Bass 2

De tweede keer dat Saul Bass iets ontwierp voor een film van Stanley Kubrick was voor The Shining. In de Kubrick-tentoonstelling bij het EYE filminstituut krijgen we een inkijkje in dat proces. Naast twee brieven van de ontwerper zijn de eerste vijf schetsen te zien met het commentaar van Kubrick.

Titelontwerp The Shining met aantekeningen van Stanley Kubrick - Saul Bass, 1978. Collectie: The Stanley Kubrick Archive at the University of Arts London

De vijf ontwerpen zijn duidelijk aan elkaar verwant, allen zwart-wit en in dezelfde korrelige textuur die mogelijk verwijst naar de heg van het labyrint en telkens de titel en daarboven een afbeelding. Kubrick heeft op alle vijf de schetsen opmerkingen geschreven. Over een van de ontwerpen met een doolhof: “Too much emphasis on the maze, I don’t think we should use the maze in ads.” Over een ontwerp met een man, vrouw en kind tegen een achtergrond met stralen: “looks like science fiction film”. Over het ontwerp met een afbeelding van het hotel: “Hotel looks peculiar”. Maar vooral de grof korrelige structuur van logo en afbeeldingen, vond hij niet goed: “I don’t like the dots for the logo, it will not look good small. Even the size above is difficult to read” en bij een andere schets: “artwork too spread out, too sprawling, not compact enough.”

Op de begeleidende brief bij het artwork heeft Kubrick al drie suggesties gekrabbeld. De eerste is onleesbaar, de tweede meldt iets over “fog” en de laatste is simpelweg “face”. Bass maakt nieuwe ontwerpen. Het gezicht, wel in dezelfde korrelige (mistige?) trend verwerkt hij in de eerste letter van de titel. Het wordt, zoals ik in de vorige post al zei, geen iconisch beeld voor de film, zoals de opgeheven arm voor Spartacus (Kubrick, 1960) of de spiraal voor Vertigo (Hitchcock, 1958). Iconisch werden wel een aantal andere beelden en shots uit de film. Met name het vrolijk grijzende gezicht van Jack Nicholson als hij zijn vrouw met een bijl komt vermoorden (“Heeere’s Johnny!”), maar ook de meisjestweeling in blauwe jurkjes (deze kostuums staan ook in de tentoonstelling in het EYE!), het zoontje op zijn driewieler in een van de gangen (en het opvallende patroon van de voerbedekking in deze gang) zijn beelden die op het netvlies van de bezoekers bleven branden. Naast het affiche van Bass, verscheen daarom al snel een versie met een collage van shots uit de “Heeere’s Johnny”-scene. Wel met de typografie van Bass, maar zonder het gezicht in de eerste letter.

Stanley Kubrick en Saul Bass


Alternatieve titelsequentie voor 2001: A Space Odyssee, de maker liet zich “inspireren” door Saul Bass

Vandaag is de Stanley Kubrick tentoonstelling in het EYE filminstituut dan echt open en ook de films komen in roulatie. Vanavond draait bijvoorbeeld 2001: A Space Odyssee (1968) op het grote scherm.

In de tentoonstelling is artwork te zien van grafisch ontwerper Saul Bass. Hij werkte enkele storyboards uit voor Spartacus (1960), ontwierp de titelsequentie en het promotiemateriaal. De kracht van Bass was dat hij telkens een sterk grafisch beeld of symbool wist te vinden of creëren, bij Spartacus werd dat de strijdbaar opgeheven arm van Kirk Douglas met gebroken keten. Dit beeld speelde een centrale rol speelde in de promotie van de film. Bass was door Kirk Douglas binnengehaald, deze acteur was erg gecharmeerd van het werk van de ontwerper. Ook Kubrick was tevreden, maar pas twintig jaar later werkten Kubrick en Bass weer samen, toen Bass het affiche voor The Shining (1980) ontwierp. Dit affiche is iets minder sterk, de close-up van een maniakaal grijnzende Jack Nicholson door de toiletdeur werd uiteindelijk het iconische beeld voor de film in plaats van het door Bass gekozen beeld op zijn affiche. (Meer lezen in de volgende post over Bass en Kubrick)

YouTube staat vol met zogenaamde Saul Bass tributes, variaties, spoofs of hoe je het ook wil noemen. De meeste zijn studentenopdrachten en niet erg goed. Een uurtje surfen en veertig video’s later is het werk van Bass gereduceerd tot wat scheve balkjes, rommelige typografie en het gebruik van zwarte silhouetten. Hoewel sommige spoofs nog wel grappig zijn, kan je – als je het werk van Bass liefhebt – deze playlist maar beter niet bekijken. Het is jammer om te merken dat studenten Bass als inspiratiebron noemen, maar dan niet verder gaan het knippen en plakken van stijlkenmerken uit zijn bekendste filmtitelsequenties. Terwijl het unieke talent van Bass vooral lag in zijn strategie films te reduceren tot dat éne krachtige beeld, een beeld met de potentie om uit te groeien tot icoon voor de gehele film. Hoe bijzonder die gave is, bewijzen al die makkelijke pastiches op YouTube wel.


Alternatieve titelsequentie voor The Shining, de maker liet zich “inspireren” door Saul Bass

Alfred Hitchcock, filmtitel ontwerper

De samenwerking tussen Alfred Hitchcock en Saul Bass is uitgebreid beschreven door Emily King (Taking Credit, 2004) en zal ongetwijfeld ook in de monografie over Saul Bass (Kirkham & Bass, 2011) ter sprake komen. Maar wist u dat Hitchcock’s loopbaan in de filmindustie begon met het ontwerpen van tussentitels? Hij verzorgde in 1921 en 1922 zo’n beetje alle titelkaarten voor een Londonse Paramount studio. Daar kreeg hij de kans om op door te groeien naar set decorateur, production designer en regisseur.

Hoe zagen zijn tussentitels eruit? We zullen het waarschijnlijk nooit te weten komen want geen van deze films is bewaard gebleven. Niet ongebruikelijk: uit de periode van de stille film zijn méér films verloren dan bewaard. Maar je weet het nooit, misschien ergens op een zolder van een bioscoop… of bij iemand in een niet al te vochtige kelder…

De tussentitels van Hitchcock zullen waarschijnlijk veel verschillen van die van één van zijn eerste films The Lodger: A Story of the London Fog (1926). Deze tussentitels werden gemaakt door editor Ivor Montagu in samenwerking met grafisch ontwerper E. McKnight Kauffer. Alexander Ecob schreef een mooi stuk over de typografie in deze film op het blog van Eye Magazine. En bij het EYE filminstituut kunt u aanstaande zaterdag (16.00) alweer terecht voor een portie Hitchcock suspense en Saul Bass design: dan draait North by Northwest (1959).

SXSW excellence in title design: Jurjen Versteeg

Jurjen Versteeg (Synple) is een van de 20 geselecteerden in de SXSW Film Design Awards in de categorie Excellence in film title design.

Versteegs sequentie is geen introductie voor een film of televisieserie, maar het filmpje laat de geschiedenis van het ontwerp van filmtitelsequenties zien. In plaats van de namen van cast en crew hebben George Méliès, Saul Bass, Maurice Binder en al die andere ontwerpers de hoofdrollen. Versteeg is er in geslaagd om telkens de essentie van elke ontwerper op subtiele wijze weer te geven en toch binnen zijn eigen concept en stijl te blijven. Een knappe sequentie die al eerder in de prijzen viel en waarschijnlijk op SXSW ook in de smaak zal vallen.

Versteeg maakte de sequentie als afstudeeropdracht aan de Willem de Kooning academie. Op Forget the film, watch the titles is een uitgebreid interview te lezen over deze ‘filmtitelsequentie over filmtitelsequenties‘. Nieuwschierig naar de andere 19 titelsequenties, die zijn ook te bekijken via Forget the film, watch the titles.

Saul Bass boek

Goed nieuws voor de liefhebbers van filmtitelsequenties: deze week verscheen een monografie over Saul Bass (1920-1996). Op de cover prijkt de arm uit een van de zijn bewegende ontwerpen waarmee het het vak verandert in de jaren vijftig, hieronder de complete sequentie. Naast filmtitelsequenties ontwerpt hij logo’s en huisstijlen voor bedrijven, maakt samen met zijn vrouw Elaine Bass korte films waaronder de Oscar winnende korte film Why man creates in 1968.  Een groot oeuvre en het boek bevat daarom ook meer dan 1.400 afbeeldingen.

Geschreven door Pat Kirkham en vormgeven door Jennifer Bass, de dochter van Saul en Elaine. Verkrijgbaar via Amazon.