De grafici en illustratoren bij de Nederlandse Televisie Stichting (en later de NOS) hebben vermoedelijk duizenden titelrollen gemaakt.
Lange, smalle rollen papier, meestal zwart waar dan met wit en grijs de aftiteling van het programma op geschreven of gedrukt is. Soms alleen simpelweg de tekst netjes onder elkaar, maar vaak ook bijzonder geïllustreerd, beschilderd of bewerkt met andere technieken.
Een kleine fractie daarvan is bewaard gebleven bij het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid en bij de ontwerpers thuis. Marcel van Woerkom was van 1961 tot 1967 in dienst bij de NTS en heeft waarschijnlijk ook enkele honderden titelrollen gemaakt. Daarvan heeft hij er acht bewaard. Die gaan we de komende weken inscannen, aan elkaar plakken en op de site laten zien.
De eerste titelrol is voor het programma Willy en Willeke (AVRO, 1965-1969). Vader en dochter Alberti zongen liedjes en ontvingen muzikale gasten, er werd gedanst, er was een goocheltrucje of een clown. Echt een typisch show-programma uit de jaren zestig. Er zijn niet veel afleveringen bewaard gebleven. Waarschijnlijk was het een maandelijks programma dat live uitgezonden werd en die programma’s werden niet altijd door middel van telerecording (een filmcamera die de uitzending filmt vanaf een televisiemonitor) vastgelegd. De aflevering waar deze aftiteling bij hoort, is er dus niet meer.
Graficus Marcel van Woerkom was de ‘vaste’ ontwerper van deze show en werkte vaker voor de AVRO. Zo had elke ontwerper wel zijn eigen regisseurs en omroepen waar hij of zij met grote regelmaat voor ontwierp. Regisseuse Lucille de Mul was zelfs zo vriendelijk om een referentiebrief te schrijven voor Van Woerkom toen hij zijn geluk ging beproeven in de VS.
Het AVRO-logo (overigens niet door de grafische afdeling van de NOS gemaakt) hoefde niet telkens met de hand nageschilderd te worden. De logo’s werden gekopieerd of er werden stickers gebruikt.
Hoewel illustratie volgens Van Woerkom niet zijn sterkste kant was, vroegen een hoop programma’s (zoals de Willy en Willeke shows) toch om illustratie in plaats van wat abstracter, modern grafisch ontwerp. Zo moest elke ontwerper op alle gebieden ingezet kunnen worden; typografie, illustratie, grafisch ontwerp, kalligrafie. Ze moesten eigenlijk alles kunnen en zeker ook in alle stijlen: illustratief én abstract, modern én kitsch.
Deze titelrol is helemaal met de hand beschilderd. De letters zijn met behulp van een lichtprojector op de rol overgetrokken. Correcties zijn gemaakt met zwarte verf. Het verschil tussen het zwarte papier en de zwarte verf was op televisie natuurlijk niet te zien. Helderheid en contract van de camera waren zo afgesteld dat het zwart ook echt zwart was. (Bij de rol hiernaast is de belichting ook gemanipuleerd; is het echt is de rol veel lichter.)
De titelrollen worden vanaf begin jaren zeventig vervangen door elektronische titelapperatuur. Bovendien wordt door de komst van kleurentelevisie het handmatig vervaardigen van titelrollen een stuk lastiger. Met kleurencamera’s zijn kleine correcties met verf wél goed te zien. Een titelrol illustreren wordt dan een onmogelijke klus.
Ga maar na: deze rol is in werkelijkheid 30 cm breed en 3 meter lang. Je kunt je voorstellen dat als je halverwege een foutje maakt, je niet graag opnieuw gaat beginnen.
Het bijzondere formaat van de titelrollen maakt ook dat ze lastig zijn om te laten zien. Het uitrollen moet voorzichtig gebeuren, zonder dat het papier kreukt of scheurt. Omdat het papier opgerold is heeft het de neiging om weer op krullen, dus je moet minstens met z’n tweeën zijn. Ze exposeren is ook lastig: je hebt een grote muur nodig en lijsten zijn er niet in zulke formaten. In een boek afdrukken is ook lastig. Een reproductie op een website is eigenlijk alleen mogelijk met verticale titelrollen, omdat we gewend zijn om naar boven en beneden te scrollen. Het meest logische is natuurlijk om de rollen opnieuw te filmen!
Bij het naar beneden scrollen is waarschijnlijk wel opgevallen dat er iets niet klopt. De tekst staat ‘verkeerd-om’, van beneden naar boven. Lastig te lezen op de manier waarop hij hier is afgebeeld, maar voor televisie maakt dat natuurlijk niet uit. De rol wordt simpelweg andersom afgerold op het titelrol apparaat. Zo verschijnt de tekst gewoon in de goede volgorde op het scherm. Sommige titelrollen zijn horizontaal, van links naar rechts of juist van rechts naar links. Alles is mogelijk, zolang de toneelmeester (die de titelrol afdraait in de studio) maar weet wat hij moet doen.
De andere titelrollen van Marcel van Woerkom bekijken?
2. Feest-polonaise
3. Canadian Sweethearts
4. Willy en Willeke (2)
5. Tatort
6. De Talisman
7. Kermis
8. illustraties voor Rijtest
9. De wereld kreeg televisie
Titelrol nummer 3 uit de privé collectie van Marcel van Woerkom is voor een optreden van de ‘Canadian Sweethearts’. Een populair zangduo (het echtpaar Lucille Starr en Bob Regan) in de jaren zestig. Hun single ‘The French Song’ is rond 1965 enorm populair in Nederland. De AVRO nodigt ze uit voor een optreden met Nederlands combo.
