Sinterklaas

Het Sinterklaasfeest wordt vanaf de prille jaren van de Nederlandse televisie al uitgebreid in beeld gebracht. Meestal verloopt de intocht niet helemaal soepel, dit jaar werd een vlag gestolen en dat dreigde de intocht te verpesten. Gelukkig komt het altijd nét op tijd weer goed. In 1968 was het ook spannend, het boek van Sinterklaas was namelijk kwijt. NTS graficus Hans de Cocq illustreerde en kalligrafeerde de aftiteling voor deze intocht. Helaas ging er bij het scannen van de titelrol ook iets mis; het laatste stuk is zoek.


Collectie Hans de Cocq, Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid

Zeg maar Jacco

In Museum Hilversum wordt op dit moment een kleine tentoonstelling gehouden in verband met het 60 jarig jubileum van de Nederlandse televisie. Te zien zijn lepeltjes, pennen, vlaggetjes, suikerzakjes en allerlei andere parafernalia van de omroepverenigingen. Én deze titelrol.

De aftiteling is gemaakt voor liedjesprogramma ‘Zeg maar Jacco’ van de NCRV uit 1965. Jacco van Renesse zingt liedjes in het Nederlands, Frans, Duits en Engels, alleen of met een muzikale gast.

Het aardige aan deze titelrol van Ton Holst (1931 – 2006) is -naast dat hij heel erg leuk is- dat er een boodschap voor de regisseuse (Kitty Knappert) bovenaan de rol staat (‘Na gebruikt deze titelrol retour grafische afdeling/ Verboden poppetjes uit te knippen’). Dit soort mooi grafisch materiaal werd heel vaak meegenomen door mensen in de studio. Dat was niet leuk voor de grafici: je werkt dagen aan zo’n rol, hij is een minuutje op televisie en dan ben je hem kwijt. Knappert had een eerdere rol van Holst mee naar huis genomen voor haar dochtertje; die knipte alle poppetjes eruit om mee te spelen! Holst was ‘not amused’ vandaar de expliciete boodschap op de rol.

Wat verder opvalt is dat de rol in kleur is, terwijl hij in 1964 is gemaakt en uitgezonden, ver voor de komst van kleurentelevisie. De grafici (en ook de decorontwerpers en schilders) waren beperkt tot zwart, wit en grijstinten, maar dat is natuurlijk best wel saai om mee te werken. Dus gingen grafici gewoon af en toe met kleur werken. Het enige waar ze rekening mee moesten houden is de vertaling van kleur naar grijs, sommige kleuren (oranje en groen bijvoorbeeld) hebben dezelfde grijswaarde, dus die kunnen niet naast elkaar.

Wat ook opmerkelijk is: het programma zelf is bewaard gebleven. Halverwege de jaren vijftig begon men uitzendingen ook op film op te nemen. Dan kon een programma van te voren opgenomen worden of zelfs op een later tijdstip nog eens herhaald worden. Een grote verbetering ten opzichte van de periode dat alles live op de buis moest! In het programma zijn verschillende tussentitels en illustraties van Holst te zien. Van deze tussentitels bestaan alleen nog op film, want fysiek zijn ze niet bewaard gebleven.

Titel die het volgende liedje aankondigt.

Bovenstaande illustraties komen in beeld bij een liedje over een jongen die verliefd is op zijn juf. Als hij erachter komt dat ze al een man heeft, is de liefde snel weer over.

Het liedje “Je suis sous” wordt geintroduceerd door een horizontale titelrol met dansende mannetjes. Waarschijnlijk was al dit programmamateriaal ook in kleur, net als de rol met aftiteling.

Maar… de aftiteling staat helemaal niet op film! Jacco zingt zijn laatste noten en verlaat het beeld. De muziek loopt nog ongeveer een minuut door maar in beeld zien we een lege studio.  Waarschijnlijk had dit te maken met mogelijk hergebruik en hermontage van het programma. Dan zou er natuurlijk een nieuwe aftiteling op die plek ingemonteerd kunnen worden.

Het is dus maar goed dat Holst erop heeft gestaan dat de titelrol terug kwam naar de grafische afdeling. Want nu kunnen wij er ook nog van genieten.

De titelrol hangt nu in Museum Hilversum en is daar tot 23 oktober gratis te bekijken.

De parafernalia komen uit de collectie van Museum Hilversum en het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid. Ton Holst schonk de titelrol in 1999 aan het toenmalig Omroepmuseum (nu Beeld en Geluid). Dit soort titelrollen zijn vanwege hun formaat  en kwetsbaarheid lastig om tentoon te stellen. Snel op bezoek bij Museum Hilversum dus!

 

 

 

Bekijk ook een andere titelrol in kleur van Ton Holst op deze site, deze staat hier.

Bron: Collectie Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid.

De wereld kreeg televisie

De laatste titelrol van Marcel van Woerkom op deze site is onderstaande minimalistisch gedecoreerde aftiteling voor een documentaire over televisie; De wereld kreeg televisie (Television and the world, BBC 1961).  Deze werd uitgezonden door de AVRO in 1962 (en nog een keer herhaald in 1963). De Engelse commentaar stem werd opnieuw ingesproken en zodoende moest er een nieuwe aftiteling komen. Van Woerkom gebruikte hiervoor de drukpers en witte verf. De correcties met zwarte verf waren op televisie natuurlijk niet te zien. De leader van de documentaire (zie bovenstaande screendumps) werd wel uitgezonden zoals hij was.

De andere titelrollen van Marcel van Woerkom bekijken?
1. Willy en Willeke
2. Feest-polonaise
3. Canadian Sweethearts
4. Willy en Willeke (2)
5. Tatort
6. De Talisman
7. Kermis
8. Illustraties voor Rijtest

Kermis

De een-na-laatste titelrol van Marcel van Woerkom op dit blog alweer. Dit is een hele lange horizontale rol voor een variété-programma ergens midden jaren zestig. Veel bekende namen op deze rol (Piet Römer en Martin Brozius bijvoorbeeld) maar de titel van het programma staat er niet tussen. Lastig dus om meer informatie over het programma te vinden. Van Woerkom schilderde deze rol met verschillende tinten wit, grijs en een bruinige soort grijs. Uiteraard zag die bruinige tint er op televisie ‘gewoon’ grijs uit.

Titelrol 'Kermis', klik op de titelrol om hem in het groot te bekijken

De andere titelrollen van Marcel van Woerkom bekijken?
1. Willy en Willeke
2. Feest-polonaise
3. Canadian Sweethearts
4. Willy en Willeke (2)
5. Tatort
6. De Talisman
8. illustraties voor Rijtest
9. De wereld kreeg televisie

De talisman

De zesde titelrol van Marcel van Woerkom op deze site is voor een televisiefilm uit 1964. Het verhaal is gebaseerd op een Duitse opera met natuurijk een hoog aandeel romantiek en drama. Deze titelrol met rozen past daar uitstekend bij. Marcel gebruikte voor deze titelrol een bijzondere techniek. Hij schilderde op glazen platen met inkt en zijn vingers deze rozen. Het papier legde hij op die platen en drukte hij met de verfroller aan. De vallende blaadjes zette hij er later op met behulp van een sjabloon. De sierlijke letters zijn met de hand nageschilderd van een projectie. (doorklikken voor de hele rol!) Continue reading

Mooi Amsterdam

‘Mooi Amsterdam’ zong Willy Alberti in 1968. Deze titelrol is waarschijnlijk van iets voor die tijd. Maar Amsterdam was ongetwijfeld het thema van deze Willy en Willeke show. Dit is alweer de vierde titelrol van Marcel van Woerkom op deze site en de tweede voor Willy en Willeke (de eerste staat hier). Elke show ontvangen de Alberti’s andere gasten en dus is er elke maand een nieuwe titelrol nodig. Deze rol met dansende Amsterdamse geveltjes is ook het uitgangspunt voor de website van Van Woerkom: Marcel’s Creative Exchange, een prachtige Bed & Breakfast. In Amsterdam natuurlijk .

(doorklikken om de hele rol te zien!) Continue reading

Feest polonaise

De aftiteling voor Feest-polonaise is de tweede titelrol van Marcel van Woerkom op dit blog. Deze is gemaakt voor een door de AVRO aangekocht Duits dansprogramma. Buitenlandse programma’s werden altijd voorzien van Nederlandse titel, tussentitels en aftiteling. Best bijzonder eigenlijk. Die gewoonte is op een moment verdwenen, stel je eens voor dat alle Amerikaanse series op de Nederlandse tv een Nederlandse leader en titel hebben! Vermoedelijk is het programma uitgezonden in 1963, want toen werd deze serie “Berühmte tanzer” gemaakt.

De rol is beschilderd met een verfroller die gebruikt wordt in drukkerijen. Daarmee rolde Van Woerkom de verf over sjablonen en ontstond dit moderne en feestelijke schouwspel. Van Woerkom heeft het schilderen onlangs weer opgepakt en de verfroller van toen is dus nog steeds in gebruik. Omdat dit een horizontale rol is moet je even doorklikken om hem groot te zien.

feestpolonaise: klik op de afbeelding om hem in het groot te zien

De andere titelrollen van Marcel van Woerkom bekijken?
1. Willy en Willeke
3. Canadian Sweethearts
4. Willy en Willeke (2)
5. Tatort
6. De Talisman
7. Kermis
8. illustraties voor Rijtest
9. De wereld kreeg televisie

Grafiek per strekkende meter

De grafici en illustratoren bij de Nederlandse Televisie Stichting (en later de NOS) hebben vermoedelijk duizenden titelrollen gemaakt.

Lange, smalle rollen papier, meestal zwart waar dan met wit en grijs de aftiteling van het programma op geschreven of gedrukt is. Soms alleen simpelweg de tekst netjes onder elkaar, maar vaak ook bijzonder geïllustreerd, beschilderd of bewerkt met andere technieken.

Een kleine fractie daarvan is bewaard gebleven bij het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid en bij de ontwerpers thuis. Marcel van Woerkom was van 1961 tot 1967 in dienst bij de NTS en heeft waarschijnlijk ook enkele honderden titelrollen gemaakt. Daarvan heeft hij er acht bewaard. Die gaan we de komende weken inscannen, aan elkaar plakken en op de site laten zien.

De eerste titelrol is voor het programma Willy en Willeke (AVRO, 1965-1969). Vader en dochter Alberti zongen liedjes en ontvingen muzikale gasten, er werd gedanst, er was een goocheltrucje of een clown. Echt een typisch show-programma uit de jaren zestig. Er zijn niet veel afleveringen bewaard gebleven. Waarschijnlijk was het een maandelijks programma dat live uitgezonden werd en die programma’s werden niet altijd door middel van telerecording (een filmcamera die de uitzending filmt vanaf een televisiemonitor) vastgelegd. De aflevering waar deze aftiteling bij hoort, is er dus niet meer.

Graficus Marcel van Woerkom was de ‘vaste’ ontwerper van deze show en werkte vaker voor de AVRO. Zo had elke ontwerper wel zijn eigen regisseurs en omroepen waar hij of zij met grote regelmaat voor ontwierp. Regisseuse Lucille de Mul was zelfs zo vriendelijk om een referentiebrief te schrijven voor Van Woerkom toen hij zijn geluk ging beproeven in de VS.

Het AVRO-logo (overigens niet door de grafische afdeling van de NOS gemaakt) hoefde niet telkens met de hand nageschilderd te worden. De logo’s werden gekopieerd of er werden stickers gebruikt.

Hoewel illustratie volgens Van Woerkom niet zijn sterkste kant was, vroegen een hoop programma’s (zoals de Willy en Willeke shows) toch om illustratie in plaats van wat abstracter, modern grafisch ontwerp. Zo moest elke ontwerper op alle gebieden ingezet kunnen worden; typografie, illustratie, grafisch ontwerp, kalligrafie. Ze moesten eigenlijk alles kunnen en zeker ook in alle stijlen: illustratief én abstract, modern én kitsch.

Deze titelrol is helemaal met de hand beschilderd. De letters zijn met behulp van een lichtprojector op de rol overgetrokken. Correcties zijn gemaakt met zwarte verf. Het verschil tussen het zwarte papier en de zwarte verf was op televisie natuurlijk niet te zien. Helderheid en contract van de camera waren zo afgesteld dat het zwart ook echt zwart was. (Bij de rol hiernaast is de belichting ook gemanipuleerd; is het echt is de rol veel lichter.)

De titelrollen worden vanaf begin jaren zeventig vervangen door elektronische titelapperatuur. Bovendien wordt door de komst van kleurentelevisie het handmatig vervaardigen van titelrollen een stuk lastiger. Met kleurencamera’s zijn kleine correcties met verf wél goed te zien. Een titelrol illustreren wordt dan een onmogelijke klus.

Ga maar na: deze rol is in werkelijkheid 30 cm breed en 3 meter lang. Je kunt je voorstellen dat als je halverwege een foutje maakt, je niet graag opnieuw gaat beginnen.

Het bijzondere formaat van de titelrollen maakt ook dat ze lastig zijn om te laten zien. Het uitrollen moet voorzichtig gebeuren, zonder dat het papier kreukt of scheurt. Omdat het papier opgerold is heeft het de neiging om weer op krullen, dus je moet minstens met z’n tweeën zijn. Ze exposeren is ook lastig: je hebt een grote muur nodig en lijsten zijn er niet in zulke formaten. In een boek afdrukken is ook lastig. Een reproductie op een website is eigenlijk alleen mogelijk met verticale titelrollen, omdat we gewend zijn om naar boven en beneden te scrollen. Het meest logische is natuurlijk om de rollen opnieuw te filmen!

Bij het naar beneden scrollen is waarschijnlijk wel opgevallen dat er iets niet klopt. De tekst staat ‘verkeerd-om’, van beneden naar boven. Lastig te lezen op de manier waarop hij hier is afgebeeld, maar voor televisie maakt dat natuurlijk niet uit. De rol wordt simpelweg andersom afgerold op het titelrol apparaat. Zo verschijnt de tekst gewoon in de goede volgorde op het scherm. Sommige titelrollen zijn horizontaal, van links naar rechts of juist van rechts naar links. Alles is mogelijk, zolang de toneelmeester (die de titelrol afdraait in de studio) maar weet wat hij moet doen.

De andere titelrollen van Marcel van Woerkom bekijken?
2. Feest-polonaise
3. Canadian Sweethearts
4. Willy en Willeke (2)
5. Tatort
6. De Talisman
7. Kermis
8. illustraties voor Rijtest
9. De wereld kreeg televisie