Laat ‘s zien

Animatie maken is een kostbare, want zeer tijdrovende zaak. Er gaan immers al 24 illustraties in één seconde. De illustratoren van de televisie losten dat op door simpelweg animaties te maken met veel minder frames. Misschien is het zelfs beter om het helemaal niet over animatie te hebben, maar de vergelijking te maken met de manier waarop je een plaatjesboek leest. Vooral voor de allerkleinste hoeft het allemaal niet zo snel en flitsend. Ton Holst was een van de illustratoren die veel van dit soort animaties maakte voor kinderprogramma’s. En een paar maanden geleden heeft iemand een paar van de door hem getekende en geschreven versjes online gezet. Dank aan YouTuber markgootje!

Richard Levin: Television by Design

Vorm van vermaak is natuurlijk niet het eerste boek over televisievormgeving. In 1961 stelde Richard Levin een boek samen over ontwerpen voor televisie, getiteld “Television by Design”.

Levin wordt in 1953 aangesteld als hoofd van Television Design bij de BBC. Net als bij de beginjaren van de Nederlandse televisie betreft ‘design’ vooral decorontwerp. Levin moet zijn best doen om de BBC directie ervan te overtuigen dat hij ook behoefte heeft aan een grafisch ontwerper. Hij fotografeert een week lang alle grafische vormgeving die op het televisiescherm te zien is, plakt al deze foto’s achter elkaar op een lange rol papier en sluit deze af met de tekst: “that’s why I need a graphic designer”. Zijn creatieve aanpak werkt en in 1954 krijgt hij verterking van graficus John Sewell. In de jaren daarna groeit de grafische afdeling onder leiding van Sewell tot ongeveer 15 ontwerpers in 1961.

In Television by Design besteedt Levin naast set-design, lighting, costume-design, e.a. ook aandacht aan grafisch ontwerp. Er staat werk afgebeeld van: Roy Laughton, Geoffrey Brayley, Bernard Lodge, Don Saul, Geoffrey Martin, Ruth Bribram, Terence Greer, Tom Taylor, Frank Ariss, Bernard Blatch, Kurt Rowland, Brian Pike, Don Higgins en Pat Thompson. Levin voegt er wel aan toe dat een representatie van televisie-graphics in een boek altijd inadequaat is; “…the real force of a title fading or cutting into another, or into al live scene, cannot be appreciated except in its real context. Their subtleties of meaning, developed through the accompanying sounds or speech, which is often an integral part of the design, cannot be distinguished by the eye alone.”

In Levins boek wordt daarnaast internationaal werk getoond. In de voorafgaande tekst gaat Levin in op de verschillende manieren waarop ontwerp voor televisie georganiseerd is. De BBC maakt gebruik van production designers die leiding geven aan alle aspecten van ontwerp (grafisch, decor, maar ook licht en kostuums) en de uitvoering daarvan. Levin realiseert zich dat organisaties met andere productieformats werken, waar ook de rol van de ontwerper anders is. De production designer, een functie afkomstig uit de filmindustrie, bestaat bijvoorbeeld niet bij de Nederlandse televisie. In Nederland bestelt de programmamaker zijn decor bij de afdeling decor, grafiek bij de afdeling grafisch, enzovoorts. Of daar een mooi en samenhangend vormgegeven programma uitkomt, ligt dus in handen van de programmamaker.

De Nederlandse pagina, ingestuurd door de NTS, bevat zes foto’s, waarvan er twee grafisch werk bevatten. Ten eerste zien we de zendmast, het herkenningsbeeld van de NTS, ontworpen door Peter Zwart. Het andere grafisch ontwerp is de opening voor Pipo de Clown van Jan van der Does. Pipo steekt zijn hoofd en een ballon door een uitsparing in een wandje met een groot vraagteken erop. Het filmpje (of de animatie van foto’s) diende vermoedelijk als openingleader voor het programma. De andere 4 foto’s tonen decors van Fokke Duetz, Peter Zwart en Cor Hermeler.

Het verschil tussen de BBC en Nederlandse televisie op het gebied van grafisch ontwerp is minder groot dan je zou verwachten, zeker gezien het gegeven dat de Nederlandse televisie zo’n 15 jaar later van start gaat. In 1954 neemt Peter Zwart voor het eerst een ‘echte’ grafisch ontwerper aan: Jan van der Does. Niet veel later volgen Ger van Essen, Hans Moolenaar, Ton Holst en Marcel van Woerkom. In de jaren daarop, als de afdelingen decor en grafisch beide sterk groeien, raken ook de disciplines verder van elkaar gescheiden. Maar in 1964 is de grafische afdeling van de NTS al net zo groot als die van de BBC in 1961.

Op het gebied van huisstijl zijn ze in Engeland in 1961 al wel heel veel verder. Op pagina 21 schrijft Levin: “…the most important single aspect of graphic design in in the power of its influence over the house style of a television service.” Hij stelt dat ongeveer 10% van de totale uitzendtijd opgaat aan grafisch ontwerp en dat het waarschijnlijk een grotere impact heeft dan alle andere vormen van ontwerp voor televisie. De waarde van een huisstijl moet dus niet onderschat worden: “When a unity of style can be maintained throughout the whole output of graphic design, combined with freshness, originality and strenght of execution, the cumulative effect of it is deep and lasting.”

Het begrip huisstijl is in Nederland in 1961 nog nauwelijks doorgedrongen in grafisch ontwerp en bedrijfsleven. Bovendien werkt het Nederlandse omroepsysteem niet erg mee. Op de Nederlandse televisie wemelt het van de vignetten, emblemen, namen en logo’s. Titelkaarten of vlaggetjes van de verschillende omroepverenigingen bakenen de zendtijd af, en het is niet ongebruikelijk dat een omroepvereniging meerdere vignetten, logo’s, lettertypes of symbolen door elkaar gebruikt. Maar het zijn met name de omroepsters die letterlijk en figuurlijk het gezicht bepalen van de omroepverenigingen. Het door de verzuiling versnipperde televisielandschap is wat dat betreft niet te vergelijken met de BCC.

Richard Levin, Television by Design, London: 1961

Zeg maar Jacco

In Museum Hilversum wordt op dit moment een kleine tentoonstelling gehouden in verband met het 60 jarig jubileum van de Nederlandse televisie. Te zien zijn lepeltjes, pennen, vlaggetjes, suikerzakjes en allerlei andere parafernalia van de omroepverenigingen. Én deze titelrol.

De aftiteling is gemaakt voor liedjesprogramma ‘Zeg maar Jacco’ van de NCRV uit 1965. Jacco van Renesse zingt liedjes in het Nederlands, Frans, Duits en Engels, alleen of met een muzikale gast.

Het aardige aan deze titelrol van Ton Holst (1931 – 2006) is -naast dat hij heel erg leuk is- dat er een boodschap voor de regisseuse (Kitty Knappert) bovenaan de rol staat (‘Na gebruikt deze titelrol retour grafische afdeling/ Verboden poppetjes uit te knippen’). Dit soort mooi grafisch materiaal werd heel vaak meegenomen door mensen in de studio. Dat was niet leuk voor de grafici: je werkt dagen aan zo’n rol, hij is een minuutje op televisie en dan ben je hem kwijt. Knappert had een eerdere rol van Holst mee naar huis genomen voor haar dochtertje; die knipte alle poppetjes eruit om mee te spelen! Holst was ‘not amused’ vandaar de expliciete boodschap op de rol.

Wat verder opvalt is dat de rol in kleur is, terwijl hij in 1964 is gemaakt en uitgezonden, ver voor de komst van kleurentelevisie. De grafici (en ook de decorontwerpers en schilders) waren beperkt tot zwart, wit en grijstinten, maar dat is natuurlijk best wel saai om mee te werken. Dus gingen grafici gewoon af en toe met kleur werken. Het enige waar ze rekening mee moesten houden is de vertaling van kleur naar grijs, sommige kleuren (oranje en groen bijvoorbeeld) hebben dezelfde grijswaarde, dus die kunnen niet naast elkaar.

Wat ook opmerkelijk is: het programma zelf is bewaard gebleven. Halverwege de jaren vijftig begon men uitzendingen ook op film op te nemen. Dan kon een programma van te voren opgenomen worden of zelfs op een later tijdstip nog eens herhaald worden. Een grote verbetering ten opzichte van de periode dat alles live op de buis moest! In het programma zijn verschillende tussentitels en illustraties van Holst te zien. Van deze tussentitels bestaan alleen nog op film, want fysiek zijn ze niet bewaard gebleven.

Titel die het volgende liedje aankondigt.

Bovenstaande illustraties komen in beeld bij een liedje over een jongen die verliefd is op zijn juf. Als hij erachter komt dat ze al een man heeft, is de liefde snel weer over.

Het liedje “Je suis sous” wordt geintroduceerd door een horizontale titelrol met dansende mannetjes. Waarschijnlijk was al dit programmamateriaal ook in kleur, net als de rol met aftiteling.

Maar… de aftiteling staat helemaal niet op film! Jacco zingt zijn laatste noten en verlaat het beeld. De muziek loopt nog ongeveer een minuut door maar in beeld zien we een lege studio.  Waarschijnlijk had dit te maken met mogelijk hergebruik en hermontage van het programma. Dan zou er natuurlijk een nieuwe aftiteling op die plek ingemonteerd kunnen worden.

Het is dus maar goed dat Holst erop heeft gestaan dat de titelrol terug kwam naar de grafische afdeling. Want nu kunnen wij er ook nog van genieten.

De titelrol hangt nu in Museum Hilversum en is daar tot 23 oktober gratis te bekijken.

De parafernalia komen uit de collectie van Museum Hilversum en het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid. Ton Holst schonk de titelrol in 1999 aan het toenmalig Omroepmuseum (nu Beeld en Geluid). Dit soort titelrollen zijn vanwege hun formaat  en kwetsbaarheid lastig om tentoon te stellen. Snel op bezoek bij Museum Hilversum dus!

 

 

 

Bekijk ook een andere titelrol in kleur van Ton Holst op deze site, deze staat hier.

Bron: Collectie Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid.

Lente

klik op de afbeelding voor de grotere versie

 

op de site van het vakantiehuisje van de familie Holst zijn veel illustraties van Ton Holst te zien (klik op de afbeelding voor meer)

Deze week, voor de afwisseling en vanwege het mooie weer, een titelrol in kleur. Ton Holst (1931-2006) maakte deze horizontale schildering voor het programma Een land waard om in te leven? in 1977, een programma van SchoolTV over natuur en milieu. Holst (vanaf 1959 op de grafische afdeling) werkte sinds begin jaren zeventig vanuit huis. Niet zomaar een huis; een vakwerkboerderij’tje in het Geuldal. In dat schitterende landschap genoeg inspiratie voor deze titelrol.

 

Dublin: presentatie over een rol papier

Op de Television Studies Conference afgelopen mei viel mijn presentatie over de prachtige ‘Zeg maar Jacco’ titelrol van Ton Holst in de smaak. Daarom mocht ik hetzelfde verhaal op de FIAT/IFTA world conference nog eens overdoen. Deze keer in Dublin op kosten van de organisatie.

Mijn voorbereiding was gehaast, zo had ik me niet gerealiseerd dat de stekker van mijn laptop niet zou passen in de Dublinse stopcontacten. Tijdens de laatste accustreepjes en waarschuwingspiepjes kon ik nog net wat wijzigingen opslaan op een stickie. Gelukkig passen usb-stickies altijd op usb-poorten, ook in Dublin.

Het contrast met de andere sprekers was groot. Ik was daar immers als onderzoeker en niet als archiefdeskundige of informatiespecialist. Maar ook voor mijn werk als conservator van de collectie internetvideo bij Beeld en Geluid was het dus erg leerzaam en inspirerend om meer te weten te komen over metadatamodellen, storagediagrammen en actuele stand van zaken op het gebied van digitale content. Maar het draaide in Dublin dus ook een half uurtje om een ouderwetse, analoge rol papier.