Met stip: De titelrol van Willy en Willeke.

Zaterdagavond 25 februari 1967, AVRO Nederland 1. Willy en Willeke Alberti ontvangen in hun studio-nachtclub een keur aan muzikale gasten. Het thema van de uitzending: ‘Mooi Amsterdam.’

  1. Eerder op de avond (19:00-19:30) schrijft Bob Rooyens televisiegeschiedenis met weer een weergaloze Moef ga-ga show in Batman-thema (één van de slechts twee bewaard gebleven uitzendingen) met onder meer de populaire jongensband Dave, Dee, Dozy, Beaky, Mick & Tick en vaste dansgroep The Beatgirls.
  2. De Oude Wester, ook wel Westertoren in de Jordaan, vaak bezongen door Willy bijvoorbeeld in Tabé, ouwe Wester! en Zondag in Amsterdam. Verderop in de titelrol zien we de Koepelkerk aan het Singel, voor zover bekend niet bezongen.
  3. De programmamakers doen hun best om het programma aan te laten sluiten op de tijdgeest. Er wordt weinig gekletst en in een van de nummers draagt Willeke een wit t-shirt en een minirok: hip! De mini’s van de Beatgirls waren doorgaans wel iets korter.
  4. Kris van de Velden (1927-2005) is in de jaren zestig werkzaam als choreograaf, treedt op als danser in cabaretshows en stelt een aantal programma’s samen. Hij staat te boek als degene die Adèle Bloemendaal naar de televisie haalt. Hij ziet haar optreden in het Leidsepleintheater en cast haar voor het AVRO-zomerprogramma Juf is jarig (12-8-1960).
  5. Marcel van Woerkom (1935-2020) vervaardigde deze titelrol. Hij werkte van 1961 tot 1969 op de NTS afdeling Grafisch Ontwerp. Van Woerkom bewaarde deze en enkele andere titelrollen en titelkaarten in zijn bovenwoning aan de Leidsestraat in Amsterdam, die hij in de jaren zeventig met veel smaak verbouwde tot B&B. Gasten kregen steevast een rondleiding langs Marcels ontwerpen en door filmtheater De Uitkijk dat via een geheim deurtje op zolder toegankelijk was.
  6. Regisseur Lucile de Mul (1937) begint in 1958 bij de AVRO als scriptgirl bij Jef de Groot. Daarna is ze enkele jaren continuity-regisseur. In de Hoofd controle Kamer zorgt ze voor de juiste opeenvolging van programma’s. Een schakelfout van De Mul ontlokt aan omroepster Ageeth Scherphuis een niet zo nette kreet, waar ze zich snel over verexcuseert: “een omroepster is ook maar een mens.” In 1964 gaat De Mul de regie doen van de AVRO-amusementsprogramma’s en al snel doet ze de hele zaterdagavond: Wie van de drie, Willy en Willeke, de quiz Wachtwoord, shows van Rudi Carrell en Ronnie Tober. Een vrouwelijke regisseur is in die tijd nog een bijzonderheid en verslaggevers zijn verbaasd dat De Mul zich kan handhaven tussen alle mannen in de studio, dat ze haar aanwijzingen opvolgen en dat ze geen moeite heeft met ‘ingewikkelde bedieningspanelen’ (Nieuwe Haarlemsche Courant 27-3-1965 en Het Parool 23-71965). Bij de televisie is men kennelijk al wat geëmancipeerder dan bij de krant. De Mul werkt vaak samen met producer Tonny Schifferstein. Als ze in 1968 stopt vanwege huwelijkse verplichtingen houdt Schifferstein het ook voor gezien, hij stapt over naar de TROS.
  7. Na deze titelrol deelt AVRO-omroepster Ilse Wessel de kijker mee dat Johnny Kraaijkamp ziek is en dat de Mounties daarom de Weekendshow overnemen. Die hadden slechts anderhalve dag repetitietijd, dat u het weet.

Dit artikel verscheen in Aether Magazine nr. 146. Meer van dit? Neem een abonnement!

Olympische Spelen 2012

Af en toe krijg ik tijdens de vakantie iets mee van de Olympische Spelen. Na een paar dagen heb ik, licht beschaamd, aan mijn reisgenoot gevraagd wat het logo nu voor moest stellen. Na lang turen zag ik eindelijk. Maar het blijkt niet het soort afbeelding dat wanneer je het eindelijk ziet, je het niet meer niet kan zien. Zoals bij die afbeelding van Freud met een naakte dame op zijn voorhoofd. Het Olympische Spelen-logo blijft het een rare hoop vierkantjes, zelfs nu ik weet wat het voorstelt.

Tijdens vakantie denk ik verder niet zoveel aan thuis, maar hierdoor moest ik toch even denken aan het mooie affiche dat ik van Marcel van Woerkom kreeg. Van Woerkom was, na een paar jaar op de grafische afdeling van de NTS gewerkt te hebben, vertrokken naar het westen om zijn geluk te beproeven. En dat geluk kwam. In 1984 werkte hij aan de vormgeving van de citymarketing van Los Angeles. Het was niet de huisstijl van de Winterspelen maar van de stad tijdens de Spelen. De letters L en A vormden sneeuwvlokken, sterren of een berg. Heldere en doeltreffende ontwerpen. Anna-Maria Mantel-Giannattasio maakte er enkele foto’s van (hier en hier). Helaas kan ik vanuit Madrid niet even een foto maken van het affiche bij mij aan de muur. Ik kreeg het als dank voor het digitaliseren en publiceren van enkele van de titelrollen die hij bewaarde van zijn periode bij de NTS. Deze zijn natuurlijk wel te zien (via deze link).

Richard Levin: Television by Design

Vorm van vermaak is natuurlijk niet het eerste boek over televisievormgeving. In 1961 stelde Richard Levin een boek samen over ontwerpen voor televisie, getiteld “Television by Design”.

Levin wordt in 1953 aangesteld als hoofd van Television Design bij de BBC. Net als bij de beginjaren van de Nederlandse televisie betreft ‘design’ vooral decorontwerp. Levin moet zijn best doen om de BBC directie ervan te overtuigen dat hij ook behoefte heeft aan een grafisch ontwerper. Hij fotografeert een week lang alle grafische vormgeving die op het televisiescherm te zien is, plakt al deze foto’s achter elkaar op een lange rol papier en sluit deze af met de tekst: “that’s why I need a graphic designer”. Zijn creatieve aanpak werkt en in 1954 krijgt hij verterking van graficus John Sewell. In de jaren daarna groeit de grafische afdeling onder leiding van Sewell tot ongeveer 15 ontwerpers in 1961.

In Television by Design besteedt Levin naast set-design, lighting, costume-design, e.a. ook aandacht aan grafisch ontwerp. Er staat werk afgebeeld van: Roy Laughton, Geoffrey Brayley, Bernard Lodge, Don Saul, Geoffrey Martin, Ruth Bribram, Terence Greer, Tom Taylor, Frank Ariss, Bernard Blatch, Kurt Rowland, Brian Pike, Don Higgins en Pat Thompson. Levin voegt er wel aan toe dat een representatie van televisie-graphics in een boek altijd inadequaat is; “…the real force of a title fading or cutting into another, or into al live scene, cannot be appreciated except in its real context. Their subtleties of meaning, developed through the accompanying sounds or speech, which is often an integral part of the design, cannot be distinguished by the eye alone.”

In Levins boek wordt daarnaast internationaal werk getoond. In de voorafgaande tekst gaat Levin in op de verschillende manieren waarop ontwerp voor televisie georganiseerd is. De BBC maakt gebruik van production designers die leiding geven aan alle aspecten van ontwerp (grafisch, decor, maar ook licht en kostuums) en de uitvoering daarvan. Levin realiseert zich dat organisaties met andere productieformats werken, waar ook de rol van de ontwerper anders is. De production designer, een functie afkomstig uit de filmindustrie, bestaat bijvoorbeeld niet bij de Nederlandse televisie. In Nederland bestelt de programmamaker zijn decor bij de afdeling decor, grafiek bij de afdeling grafisch, enzovoorts. Of daar een mooi en samenhangend vormgegeven programma uitkomt, ligt dus in handen van de programmamaker.

De Nederlandse pagina, ingestuurd door de NTS, bevat zes foto’s, waarvan er twee grafisch werk bevatten. Ten eerste zien we de zendmast, het herkenningsbeeld van de NTS, ontworpen door Peter Zwart. Het andere grafisch ontwerp is de opening voor Pipo de Clown van Jan van der Does. Pipo steekt zijn hoofd en een ballon door een uitsparing in een wandje met een groot vraagteken erop. Het filmpje (of de animatie van foto’s) diende vermoedelijk als openingleader voor het programma. De andere 4 foto’s tonen decors van Fokke Duetz, Peter Zwart en Cor Hermeler.

Het verschil tussen de BBC en Nederlandse televisie op het gebied van grafisch ontwerp is minder groot dan je zou verwachten, zeker gezien het gegeven dat de Nederlandse televisie zo’n 15 jaar later van start gaat. In 1954 neemt Peter Zwart voor het eerst een ‘echte’ grafisch ontwerper aan: Jan van der Does. Niet veel later volgen Ger van Essen, Hans Moolenaar, Ton Holst en Marcel van Woerkom. In de jaren daarop, als de afdelingen decor en grafisch beide sterk groeien, raken ook de disciplines verder van elkaar gescheiden. Maar in 1964 is de grafische afdeling van de NTS al net zo groot als die van de BBC in 1961.

Op het gebied van huisstijl zijn ze in Engeland in 1961 al wel heel veel verder. Op pagina 21 schrijft Levin: “…the most important single aspect of graphic design in in the power of its influence over the house style of a television service.” Hij stelt dat ongeveer 10% van de totale uitzendtijd opgaat aan grafisch ontwerp en dat het waarschijnlijk een grotere impact heeft dan alle andere vormen van ontwerp voor televisie. De waarde van een huisstijl moet dus niet onderschat worden: “When a unity of style can be maintained throughout the whole output of graphic design, combined with freshness, originality and strenght of execution, the cumulative effect of it is deep and lasting.”

Het begrip huisstijl is in Nederland in 1961 nog nauwelijks doorgedrongen in grafisch ontwerp en bedrijfsleven. Bovendien werkt het Nederlandse omroepsysteem niet erg mee. Op de Nederlandse televisie wemelt het van de vignetten, emblemen, namen en logo’s. Titelkaarten of vlaggetjes van de verschillende omroepverenigingen bakenen de zendtijd af, en het is niet ongebruikelijk dat een omroepvereniging meerdere vignetten, logo’s, lettertypes of symbolen door elkaar gebruikt. Maar het zijn met name de omroepsters die letterlijk en figuurlijk het gezicht bepalen van de omroepverenigingen. Het door de verzuiling versnipperde televisielandschap is wat dat betreft niet te vergelijken met de BCC.

Richard Levin, Television by Design, London: 1961

De wereld kreeg televisie

De laatste titelrol van Marcel van Woerkom op deze site is onderstaande minimalistisch gedecoreerde aftiteling voor een documentaire over televisie; De wereld kreeg televisie (Television and the world, BBC 1961).  Deze werd uitgezonden door de AVRO in 1962 (en nog een keer herhaald in 1963). De Engelse commentaar stem werd opnieuw ingesproken en zodoende moest er een nieuwe aftiteling komen. Van Woerkom gebruikte hiervoor de drukpers en witte verf. De correcties met zwarte verf waren op televisie natuurlijk niet te zien. De leader van de documentaire (zie bovenstaande screendumps) werd wel uitgezonden zoals hij was.

De andere titelrollen van Marcel van Woerkom bekijken?
1. Willy en Willeke
2. Feest-polonaise
3. Canadian Sweethearts
4. Willy en Willeke (2)
5. Tatort
6. De Talisman
7. Kermis
8. Illustraties voor Rijtest

Rijtest

Naast de titelrollen heeft Marcel van Woerkom ook enkele illustraties bewaard van zijn periode bij de NTS grafische afdeling. Deze illustraties, gemaakt met sjablonen en verfroller, bijvoorbeeld. Ze zijn gebruikt bij AVRO´s Nationale Rijtest in 1965.

Naspeuring in het Beeld en Geluid archief leert dat de animaties (van verkeerssituaties) in het programma niet gemaakt zijn door de grafische afdeling van de NTS. Regisseur Philip Bolhuis maakte deze samen met graficus Henk van Faassen. Voor het maken van animaties hadden de NTS-grafici simpelweg geen tijd. Bovendien beschikte de afdeling niet over de middelen. Als er een animatie gemaakt werd dan moest deze buitenshuis opgenomen worden bij een van de filmstudio’s die zich in de buurt van het televisiegebeuren vestigden. De namen Zimmerman en Gomez kwamen bij de research voor het boek vaak naar boven, maar het waren er waarschijnlijk wel meer. Ieder had zijn eigen voorkeur en omdat het opnemen van een animatie zo’n tijdrovende aangelegenheid was, hing de keuze voor een filmstudio ook sterk af van de kwaliteit van de koffie en broodjes.

De andere titelrollen van Marcel van Woerkom bekijken?
1. Willy en Willeke
2. Feest-polonaise
3. Canadian Sweethearts
4. Willy en Willeke (2)
5. Tatort
6. De Talisman
7. Kermis
9. De wereld kreeg televisie

Kermis

De een-na-laatste titelrol van Marcel van Woerkom op dit blog alweer. Dit is een hele lange horizontale rol voor een variété-programma ergens midden jaren zestig. Veel bekende namen op deze rol (Piet Römer en Martin Brozius bijvoorbeeld) maar de titel van het programma staat er niet tussen. Lastig dus om meer informatie over het programma te vinden. Van Woerkom schilderde deze rol met verschillende tinten wit, grijs en een bruinige soort grijs. Uiteraard zag die bruinige tint er op televisie ‘gewoon’ grijs uit.

Titelrol 'Kermis', klik op de titelrol om hem in het groot te bekijken

De andere titelrollen van Marcel van Woerkom bekijken?
1. Willy en Willeke
2. Feest-polonaise
3. Canadian Sweethearts
4. Willy en Willeke (2)
5. Tatort
6. De Talisman
8. illustraties voor Rijtest
9. De wereld kreeg televisie

De talisman

De zesde titelrol van Marcel van Woerkom op deze site is voor een televisiefilm uit 1964. Het verhaal is gebaseerd op een Duitse opera met natuurijk een hoog aandeel romantiek en drama. Deze titelrol met rozen past daar uitstekend bij. Marcel gebruikte voor deze titelrol een bijzondere techniek. Hij schilderde op glazen platen met inkt en zijn vingers deze rozen. Het papier legde hij op die platen en drukte hij met de verfroller aan. De vallende blaadjes zette hij er later op met behulp van een sjabloon. De sierlijke letters zijn met de hand nageschilderd van een projectie. (doorklikken voor de hele rol!) Continue reading

Tatort

Tatort is de vijfde titelrol van Marcel van Woerkom op deze site alweer. Het gaat niet om de Tatort politieserie die nu nog steeds loopt. Deze serie startte immers in 1970 en Van Woerkom was toen al in de Verenigde Staten aan het werk. Het gaat hier om een tv-film uit 1965 met Horst Tappert, die later bekend zou worden in die andere Duitse crimi Derrick. Tatort kreeg een Nederlandse titel (De brug) en Nederlandse aftiteling. Net als bij de titelrol voor Canadian Sweethearts gebruikte Van Woerkom het standaard lettertype van de hotpress op de afdeling en schilderde net als bij de titelrol voor Feest-polonaise met een verfroller in plaats van een kwast.
(doorklikken voor de complete rol!) Continue reading

Mooi Amsterdam

‘Mooi Amsterdam’ zong Willy Alberti in 1968. Deze titelrol is waarschijnlijk van iets voor die tijd. Maar Amsterdam was ongetwijfeld het thema van deze Willy en Willeke show. Dit is alweer de vierde titelrol van Marcel van Woerkom op deze site en de tweede voor Willy en Willeke (de eerste staat hier). Elke show ontvangen de Alberti’s andere gasten en dus is er elke maand een nieuwe titelrol nodig. Deze rol met dansende Amsterdamse geveltjes is ook het uitgangspunt voor de website van Van Woerkom: Marcel’s Creative Exchange, een prachtige Bed & Breakfast. In Amsterdam natuurlijk .

(doorklikken om de hele rol te zien!) Continue reading

Canadian Sweethearts

Titelrol nummer 3 uit de privé collectie van Marcel van Woerkom is voor een optreden van de ‘Canadian Sweethearts’. Een populair zangduo (het echtpaar Lucille Starr en Bob Regan) in de jaren zestig. Hun single ‘The French Song’ is rond 1965 enorm populair in Nederland. De AVRO nodigt ze uit voor een optreden met Nederlands combo.

Deze rol is relatief kort, er hoeven nu eenmaal weinig mensen genoemd te worden: de artiesten, omroep, dirigent, regisseur, decorontwerper. De maker van de titelrol staat er niet tussen. De ontwerpers werden meestal alleen genoemd als de titelrol en de titelkaarten in het programma (om liedjes aan te kondigen) geïllustreerd waren. Zoals de titelrol van Van Woerkom voor Willy en Willeke.

Het echte grafisch ontwerpen stond wat minder hoog in aanzien dan het illustratieve werk. Er waren immers nogal wat beperkingen ten aan zien van grafiek voor televisie. Zelfs het aantal beschikbare lettertypes was zeer beperkt. De afdeling beschikte wel over een eigen drukpers: de Masseeley hotpress, maar hier zaten maar één of twee lettertypes bij.

Hiernaast is Jan Janiczak, ook werkzaam op de NTS grafische afdeling, bezig met de hotpress. Door verhitting smelten de koperen letters witte folie op zwart papier. Naast hem de letterbak met de de koperen letters.

Als een ontwerper een ander lettertype wenste dan moest hij of zij dat zelf maken. Een aantal van de NTS-ers waren daar heel erg goed in; Jos van Grieken en Hans Moolenaar bijvoorbeeld. Anderen gebruikten een soort diaprojector om letters uit boeken met de hand na te schilderen.

Op deze titelrol is gewoon het standaard lettertype dat bij de Masseeley hoorde gebruikt. Maar in combinatie met de geschilderde vlakken en speelse plaatsing van de tekst is het toch een spannend grafisch ontwerp.

 

 

De andere titelrollen van Marcel van Woerkom bekijken?
1. Willy en Willeke
2. Feest-polonaise
4. Willy en Willeke (2)
5. Tatort
6. De Talisman
7. Kermis
8. illustraties voor Rijtest
9. De wereld kreeg televisie