Tekenen met de lichtdrukmachine

Uit de nalatenschap van Els Salomons zijn twee mappen met tekeningen opgedoken. In overleg met Cor Straatmeyer heeft de erfgename van Els Salomons deze twee mappen beschikbaar gesteld voor het onderzoekproject ’50 jaar tv-decor’ waarvoor mijn dank! Na onderzoek zal ik ze overdragen aan het NIBG.

Het gaat om een flinke map met tekeningen van Els Salomons en een stapeltje tekeningen van Hans Christiaan van Langeveld. Over de eerste map later meer, het tweede stapeltje is reeds gefotografeerd door Freek Biesiot. Voor een groot deel zijn dit originele tekeningen op calqueerpapier van ontwerpen die we al kennen van de foto’s uit de collectie van Jan van der Does (zie deze blogpost).  Het gaat waarschijnlijk om een selectie werk die Van Langeveld mee nam – en liet fotograferen – om mee te nemen naar Engeland, waarnaar hij in 1964 emigreerde. Hij wilde daar aan het werk als decorontwerper en zal een soort van portfolio hebben gemaakt. Het is niet bekend of hij deze selectie tekeningen bij zijn goede vriendin Els in bewaring achterliet of dat deze later op een andere wijze in haar bezit zijn gekomen.

Freek Biesiot heeft de tekeningen van Van Langeveld op de foto gezet. Van Langeveld gebruikte bij een aantal decorontwerpen de lichtdrukmachine om verschillende grijstinten in de tekening te brengen. Decorontwerpers tekenden soms direct op calqueerpapier (of hun tekeningen op papier werden overgetrokken op calqueerpapier) en deze calques werden vervolgens op de lichtdrukmachine vermenigvuldigd. Twee vellen calqueerpapier op elkaar laten minder licht door en geven dus een donkerdere afdruk. Van Langeveld maakte zodoende collages van calqueerpapier waarmee hij verschillende gelijkmatig grijze vlakken creëerde die hij vervolgens bijschilderende met Oost-Indische inkt. Zo creëerde hij een rijke variatie aan grijstinten die weer zorgde voor diepte en textuur in de decortekening. Freek fotografeerde een aantal van Van Langeveld’s tekeningen (de lichtdrukken dus, niet de originele calques) op de lichtbak en zo komt deze collage-techniek echt goed aan het licht.

 

Decors van Dorus: Portretten

Dorus van der Linden haalt herinneringen op aan bijzondere programma’s en mooie decors. Ditmaal over Portretten, een liedjesprogramma met Jasperina de Jong, opgenomen op 28-7-1966, uitgezonden door de VARA op 4-11-1966 en wegens succes herhaald op 9-1-1967.

portretten 1

Dorus van der Linden: “Nico Knapper kwam bij mij met een plan voor een programma met Jasperina de Jong waarin ze liedjes zong van chansonniers als Jaques Brel. Als groot liefhebber van de teksten en manier van optreden van Brel stelde ik voor dat ik de teksten van de liedjes zou illustreren en dat we deze tekeningen, fotografisch opgeblazen, zouden gebruiken als decors. Hij wilde daar wel in mee.”

“Mijn plan was zo ambitieus dat ik in de weken daarna wel peentjes heb gezweet. Maar Gerardo Porto, die tegenover mij zat, moedigde mij aan: “jij bent de Gustave Doré van deze tijd!”, zei hij en dat gaf me natuurlijk wel vertrouwen. Het werd een mooie uitzending, maar een van de opgeblazen tekeningen werd na afloop door de persfotograaf meegenomen die hem daarna gebruikte als achtergrond in een schoonmaakmiddelreclame. Dat kan natuurlijk niet. Peter Zwart heeft daar persoonlijk werk van gemaakt!”

This slideshow requires JavaScript.

De screencaps hierboven komen uit het archief van Beeld en Geluid en geven een goed beeld van het programma. Knapper laat de tekeningen in zijn regie uitstekend tot hun recht komen. Door een aantal goed getimede close-ups, bijvoorbeeld in Janwillem Janszoon Berkema, krijgen we goed te zien hoe fijn en gedetailleerd ze zijn. Een aantal tekeningen hebben diepte gekregen, vooral de scene waarin De Jong als ongelukkige huisvrouw (Waar blijft de tijd) gekooid achter het getekende raamkozijn staat is fraai, en ook in de andere nummer interacteert ze op een of andere manier met de tekeningen.

Nico Scheepmaker roemde in zijn tv-recensie “het formidabele vakmanschap” wat van het programma afstraalde. Met de “ongeëvenaarde” zang en presentatie van De Jong, de “zeer goede regie van Nico Knapper, attent op alle nuances”  en de “verrassend-trefzekere tekeningen van Dorus van der Linden”, is het volgens Scheepmaker “het beste programma van de laatste tijd”. Het programma werd wegens de positieve reacties enkele maanden later opnieuw uitgezonden en er is ook een nieuwe, tweede productie met Jasperina de Jong en tekeningen van Dorus van gekomen. De tekening van een Parijs’ cafeetje hieronder is voor die tweede versie gemaakt. Ook hier weer een ruimtelijk element; de bovenste acht ruitjes kunnen open. Helaas kan ik deze uitzending niet vinden in het archief, dus hoe dat precies gebruikt is, weten we niet meer.

portretten

Freek Biesiot: Barend is weer bezig!

Van boven naar beneden: decortekening, maquette en kleurendia van het decor voor Barend is weer bezig! (VPRO, 1972) van Freek Biesiot. Collectie: Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid

Decortekening en maquette van het decor voor Barend is weer bezig! (VPRO, 1972) ontworpen door Freek Biesiot. Collectie: Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid

De instructie voor decorontwerper Freek Biesiot was destijds: “Maak maar iets moois, als het maar lelijk is. En modern.” Het werd een anti-decor, gemaakt om in te struikelen. De schetsen, bouwtekening, de maquette en de kleurendia’s van dit programma en vele andere waar Biesiot (1942) de decors of artdirection voor verzorgde, gaan binnenkort naar het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid.

Maar eerst gaan Biesiot en ik het archief samen onderzoeken. Welke mooie verhalen en ontwerpen zitten er nog meer opgeborgen in die verhuisdozen? Van 22 april tot en met 26 april zijn we in de decorhal van Hollandse Handen de schenking aan het onderzoeken, fotograferen en beschrijven ter voorbereiding van de overdracht aan Beeld en Geluid.

Decorbedrijf Hollandse Handen, voortgekomen uit het oude NOS decorbouw, stelt de ruimte en middelen ter beschikking om Biesiots archief te onderzoeken, beschrijven en fotograferen. Hollandse Handen: “Veel ontwerpen van Biesiot zijn hier binnen de muren van decorbouw gerealiseerd. Het is onderdeel van onze kleurrijke historie en het conserveren absoluut waard.”