Sonic blog: dag 1

De komende dagen zal het voor de verandering eens niet gaan over televisievormgeving, want vanmiddag gaat het tweejaarlijkse Sonics Acts festival van start. Het thema van dit jaar: Travelling Time. We nemen tijd vaak voor lief en staan er niet bij stil. Maar tijd is grotendeels een menselijke constructie en heeft een ontstaansgeschiedenis en een toekomst. Bovendien zijn er hele andere manieren om tijd te beleven. De computer bijvoorbeeld, die steeds onmisbaarder wordt in ons leven, werkt met een heel ander soort tijd. Sonic Acts draait vooral om experimentele muziek, analoog én digitaal. Muziek is een buitengewoon geschikt medium om te reflecteren op het begrip tijd. Zonder tijd geen muziek. Hetzelfde kan uiteraard gezegd worden van bewegend beeld en is er de komende dagen dan ook genoeg te zien.

Als eerste opent vandaag het NIMk de gelijknamige tentoonstelling. Daarin is werk te zien en horen van Daïchi Saït (alleen tijdens het festival), Joe Gilmore, Juliana Borinski, Julien Maire, Tao G. Vrhovec Sambolec, Mark Fell en Philipp Lachenmann. Met je festivalkaartje (een los kaartje of passe-partout) kun je gratis naar binnen, dus loop vooral even langs de Keizersgracht de komende dagen (of na het festival, de tentoonstelling loopt tot 15 april)

Ik ben erg benieuwd naar de installatie van Juliana Borinski, die bestaat uit een diaprojector waaronder een lege dia langzaam vervormd door toevoeging van een bepaalde vloeistof. In de jaren zestig traden veel bands op met ‘vj’s-avant-la-lettre’ die met dit soort vloeistof dia’s een lichtshow verzorgden. Door de context te veranderen zal een heel ander soort ervaring dan die van een popconcert opgeroepen worden.

Verder vandaag: een lezing van George Dyson over het verschil tussen ‘mensentijd’ en ‘computer tijd’ en daarna het avondprogramma ‘Beyond Time’ in de grote zaal van de Paradiso. Hierover later vannacht (of morgenochtend) verslag!

SXSW excellence in title design: Jurjen Versteeg

Jurjen Versteeg (Synple) is een van de 20 geselecteerden in de SXSW Film Design Awards in de categorie Excellence in film title design.

Versteegs sequentie is geen introductie voor een film of televisieserie, maar het filmpje laat de geschiedenis van het ontwerp van filmtitelsequenties zien. In plaats van de namen van cast en crew hebben George Méliès, Saul Bass, Maurice Binder en al die andere ontwerpers de hoofdrollen. Versteeg is er in geslaagd om telkens de essentie van elke ontwerper op subtiele wijze weer te geven en toch binnen zijn eigen concept en stijl te blijven. Een knappe sequentie die al eerder in de prijzen viel en waarschijnlijk op SXSW ook in de smaak zal vallen.

Versteeg maakte de sequentie als afstudeeropdracht aan de Willem de Kooning academie. Op Forget the film, watch the titles is een uitgebreid interview te lezen over deze ‘filmtitelsequentie over filmtitelsequenties‘. Nieuwschierig naar de andere 19 titelsequenties, die zijn ook te bekijken via Forget the film, watch the titles.

Børge en Joanika Ring

Vandaag was ik op bezoek bij Anne-Mieke Bovelett om meer te weten te komen over haar grootvader Peter Zwart. Ze heeft altijd een goede band met hem gehad en heeft een aantal mappen met zijn werk in haar bezit. Hierover binnenkort meer.

Helaas begon het bezoek met slecht nieuws. Het huis van Anne-Miekes ouders, animator Børge en beeldhouwster Joanika Ring is op 1 februari compleet verwoest door een brand. Door de brand zijn de kunstenaars ook hun grootste bron van inkomsten kwijt geraakt. Het huis deed namelijk onder andere dienst als bed & breakfast. Bovendien is de gezondheid van Børge zodanig verslechterd dat hij vlak voor zijn 91ste verjaardag in het ziekenhuis is opgenomen. Voor iedereen die Børge en Joanika wil helpen; er is een site waar je een donatie kan doen help.borgering.com

Er was gelukkig ook goed nieuws. Op 2 februari (één dag na de brand) kreeg Børge de Winsor McCay Award toegekend, een life-time achievement-award van de jaarlijkse Annie Awards. De Oscar die de animator in 1985 won voor Anna en Bella is gesmolten, maar deze prachtige award in de vorm van een Zoetrope maakt dat gemis misschien wat minder. Foto’s en het laatste nieuws zijn te volgen op de sites van Børge, Joanika en Hans Perk.

Van Kooten & De Bie

Vanavond is de laatste uitzending Van Kooten & De Bie sloegen weer toe! (Ned 2 van 20:25 tot 21:20). Van Kooten en De Bie hebben in de bijna 40 jaar dat ze samen televisie maakten zo’n beetje alles wel geparodieerd. Ook televisievormgeving. Martin Roodnat vertelde me eind vorig jaar hoe grondig ze daarin te werk gingen:

In de tijd van Pixel Graphics [1987-1989] kwamen Kees van Kooten en Wim de Bie langs bij Willem [van den Berg] die daarvoor bij de VPRO had gewerkt. Ze gingen een nieuwe serie programma’s maken en ze vonden het wel interessant om een 3D titelanimatie te laten maken. Wij waren helemaal vereerd, maar vervolgens hoorden we maanden niets meer van ze. De eerste uitzending van het programma: we zien een zwart doek, piepschuim letters op stokjes en af en toe de handen van Van Kooten en De Bie die de letters laten bewegen. Hadden ze op hun eigen manier een 3D leader gemaakt. Heel erg grappig, wij moesten er erg om lachen.

Helaas staat dit clipje niet online, maar ik vond wel dit fragment van een paar jaar later. Ditmaal is er een aanslag gepleegd op de leader van het programma.

In het filmpje hieronder (uit Hadimassa?) moeten de omroep(st)er en de ledenwerving het ontgelden.

Er zullen vast nog tientallen andere sketches zijn waarin Van Kooten en De Bie televisievormgeving op de hak nemen. Laat het weten als je er eentje vindt!

Georges Méliès en Hugo Cabret

Afgelopen weekend heb ik eindelijk Hugo gezien, het 3D spektakel van Martin Scorcese over het jongetje Hugo Cabret en filmmaker George Méliès. Nu hoefde ik eigenlijk helemaal niet zo lang te wachten, het was alleen dat de voorpret en daarmee de verwachtingen nogal hoog opliepen door een aantal vertoningen op  het International Film Festival Rotterdam.

Ten eerste zag ik daar Serge Bromberg’s filmprogramma Retour de flamme (Gered uit de vlammen). Bromberg verzamelt en restaureert oude nitraatfilms die hij in de bioscoop aan elkaar praat. Hij vertelt bijvoorbeeld over de vergankelijkheid van film. Een van de redenen dat er veel film verloren is gegaan, is de extreme ontvlambaarheid van nitraatfilm die Bromberg live laat zien door een stukje film in de fik te steken. Voor je met je ogen kunt knipperen zijn de tien frames op het stukje film verschrompeld tot bijna niets. Het is niet voor niets dat de Nederlandse collecties nitraatfilm van het EYE filminstituut en het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid in een bunker in de duinen liggen opgeslagen. Bromberg maakt er een vermakelijke show van en speelt live piano bij de stille films. Retour de flamme laat niet alleen oude films zien, maar doet dat ook nog eens op de manier waarop de filmprogramma’s aan het begin van de vorige eeuw er ongeveer uit hebben moeten zien: met spektakel, humor en muziek.

Bromberg vertelde over verschillende technieken en oplevingen van de stereoscopische 3D-techniek in de filmgeschiedenis. Enkele memorabele voorbeelden: een reclamefilm uit 1939 van Charley Bowers waarin een Plymouth sedan in elkaar wordt gezet. Om de haverklap vliegt er een auto-onderdeel in je gezicht. Nog flauwer, maar met iets meer verhaal is Third Dimensional Murder uit 1941. “Meanwhile in Russia” had men de techniek ook perfect onder de knie, misschien wel beter dan de Amerikanen. Alleen bleef er voor screenplay geen budget over: de ‘Parade of Attractions’ bestond dus uit kitscherige opnames van vogeltjes, vissen en jongleurs. Bijzonder leuk waren de animatiefilms in 3d, zoals Disney’s Adventures in Music: Melody (1953) en Pixar’s Knick Nack uit 1988 (helaas online alleen in 2d). Vooral in het eerste filmpje zag je wat mij betreft de meerwaarde die 3D kan hebben voor een animatiefilm: de grafische tekens die in cartoons en animatie onzichtbare dingen weergeven als beweging en muziek, zijn in 3D nog vele malen effectiever.

Ook veel effectiever in stereoscopie zijn de filmtitels. Deze zijn in de klassieke Hollywoodfilms al sinds de jaren dertig min of meer driedimensionaal. De letters zijn in perspectief geïllustreerd of ze zijn met behulp van andere effecten 3D gemaakt. Zo werden letters op glazen platen gelegd zodat er een schaduw ontstond en er waren speciale titel-machines die titelkaarten snel heen en weer bewogen. Over deze vervaagde opname van de tekst werd dan nogmaals de scherpe letter gezet, met ook het effect van diepte of een beweging. (Dit effect wordt uitgelegd in Piet Schreuders’ Hollywood at Last, VPRO: 1979) Die schaduw had vooral een praktische reden: witte letters over een bewegend beeld zijn veel beter leesbaar met een slagschaduw. Maar er zijn nog wel meer vrij voor de hand liggende redenen waarom de filmtitels van het scherm moeten springen. Net als bij de grafische tekens in animatiefilms, zijn de filmtitels dus eigenlijk het beste te zien in stereoscopisch 3D. Bij Third Dimensional Murder (zie hiernaast) was alleen de eindtitel echt 3D, de begintitels nog niet want vóór de film kreeg het bioscooppubliek in 2D instructies hoe de bril op te zetten (“red glass, right eye”).

Hoogtepunt van Retour de flamme waren drie korte filmfragmenten van George Méliès Star-films in 3D. Hoe kan dat? Méliès’ films waren zo succesvol dat ze ook op grote schaal geplagieerd en gekopieerd werden, met name in de Verenigde Staten. Hij verzon een truc.  Méliès was ten slotte in eerste plaats een uitvinder en illusionist. Hij nam zijn films op met twee camera’s tegelijk. Zo had hij twee negatieven, één voor Europa en één om naar de VS te sturen. Dit was een snellere oplossing dan kopieën van het negatief te laten maken en die te versturen. Bovendien was de kwaliteit ook beter gewaarborgd. Zonder dat hij het wist was Méliès zijn films in 3D aan het opnemen. Zo rond 1920 verloor het cinema-publiek interesse voor Méliès fantastische films. Berooid en gedesillusioneerd verbrandde hij al zijn werk. In de afgelopen 100 jaar hebben filmliefhebbers als Bromberg op zolders en kelders van bioscopen en archieven gelukkig nog aardig wat kopieën weten terug te vinden. Van drie films wist Bromberg Amerikaanse én Europese fragmenten te achterhalen. Met deze kopieën reconstrueerde Bromberg enkele fragmenten in stereoscopisch 3D. Zo kwamen we een stapje dichter in het universum van de filmtovenaar Méliès.

Bromberg vertelde na Retour de Flamme in een IFFR-talkshow nog iets meer over Méliès en zijn meest bekende film Le voyage dans la lune (1902). Deze film speelt een belangrijke rol in het boek The Invention of Hugo Cabret, waar de film Hugo op is gebaseerd. Jules Verne’s De la terre à la lune uit 1865 vormde een directe inspiratiebron voor Méliès Le voyage dans la lune, de overeenkomsten tussen de boek-illustraties en de film zijn groot. Bromburg merkte op dat Jules Verne (die overleed in 1905) ondanks de grote populariteit van de film, hem misschien helemaal nooit heeft gezien. Dat is niet zo gek stelde Bromburg. Film werd in die tijd gezien als een verderfelijk vermaak en gevaarlijk bovendien. De warme projectorlamp en het licht ontvlambare nitraatmateriaal zorgde regelmatig voor ernstige branden. Al met al niet echt bevorderlijk voor de reputatie van film. We weten dus niet hoe Verne dacht over Méliès toe-eigening. De film werd in ieder geval een internationaal succes en ook vele malen nagemaakt en illegaal verspreid.

In 1993 vond Bromberg in Barcelona onverwachts een ingekleurde kopie van Le voyage dans la lune. De filmrol was in slechte staat en het duurde tot 2011 dat er genoeg geld, expertise en technische mogelijkheden beschikbaar kwam om te starten met de restauratie. Deze gigantische onderneming is vastgelegd in een documentaire die, samen met de gerenoveerde kleurenfilm, te zien was op het IFFR. Filmen in kleur was nog niet mogelijk in 1902, maar regelmatig kleurde men filmkopieën met de hand in. Dat was een kostbare zaak: in een fabriek beschilderden zo’n honderd vrouwen frame-voor-frame direct de verf op de filmrol, zo leren we uit de documentaire. De filmrestaurateurs moesten ruim honderd jaar later ook beeldje-voor-beeldje te werk gaan met Le voyage dans la lune. Bijna elk frame was beschadigd. Gelukkig zijn er van de eerste science-fictionfilm ter wereld nog meer, meestal incomplete kopieën bewaard en en kon de film zo plakte men de film als een puzzel weer digitaal in elkaar. Het Franse duo AIR componeerde een nieuwe soundtrack en zo is Le voyage dans la lune na 110 jaar weer meer dan bioscoop-waardig.

Na deze voorpret was het afgelopen weekend dan eindelijk tijd om Hugo in 3D te gaan zien. Gelukkig maakte de film de verwachtingen waar. Alleen al het openingsshot is een bezoek aan de bioscoop waard. De prominente rol voor treinen, klokken en film schetsen een prachtig beeld van de jaren dertig van de vorige eeuw. Sommige scenes lijken meer in dienst te staan van het visuele effect dan van het verhaal, maar als het er zó goed uitziet dan vergeef je dat de filmmaker graag. Voor filmliefhebbers en historici zitten er veel mooie momenten in de film, zoals wanneer Méliès (gespeeld door Ben Kingsley) en zijn vrouw een filmvertoning van de gebroeders Lumière bezoeken. Voor de film werden de Star film Studio en vele filmsets van Méliès nagebouwd waar we hem zien regisseren en acteren in fantastische kostuums. Ook zeer geslaagd zijn de hommages in Hugo aan een aantal scenes uit de filmgeschiedenis; zoals Hugo die aan de stationsklok hangt en de trein die in zijn nachtmerrie op ons af komt stormen. Die scenes –Safety Last (Newmeyer en Taylor: 1923) en L’arrivée d’un train en gare de La Ciotat (Gebr. Lumière: 1896)- zijn eveneens als film in de film te zien. Nog meer hommages staan beschreven op FXGuide.com, als ook alle special effects in de film. Maar eerst naar de bioscoop als je hem nog niet hebt gezien!

Sexy graphics: MTV

Eindelijk heb ik het boek over Robert Brownjohn, getiteld Sex and Typography (Emily King, 2005) besteld en omdat het vandaag ook nog Valentijnsdag is, lijkt er geen beter moment om van start te gaan met een kleine serie over seks en motion graphics.

MTV is wel de laatste zender die seks schuwt. Videoclips zijn met regelmaat expliciet seksistisch en ook in de zendervormgeving speelt seks een rol. Maar dan wel op een creatievere manier dan simpelweg een (bijna) blote dame te combineren met de typografie. Dat was spannend in 1964, toen Robert Brownjohn de credits op het lichaam van een goud-gespoten dame projecteerde voor de titelsequentie van James Bond’s Goldfinger. Daarna is de dame in bikini die een product aanprijst zó normaal geworden, dat ze in het begin van de 21e eeuw niemand meer opvalt. En dat is natuurlijk niet het effect dat een producent/zender met een reclame-/identiteitscampagne wil bereiken.

Deze stationcall van David Lobster voor MTV is sexy op hele andere manier. Op de eerste blik vooral schattig en onschuldig, pas als je je eigen fantasie gebruikt wordt de animatie spannend. Ook in 2009 was er een vergelijkbaar soort stationcall van Universal Everything. MTV kan in vergelijking met andere televisiezenders veel verder gaan in het gebruiken van seksueel expliciet materiaal voor de zendervormgeving, maar het is aan de samenwerking met goeie creatieven te wijten dat daarbij de clichés vermeden worden. Overigens leunt deze stijl natuurlijk zwaar op Japanse anime waar schattig en sexy helemaal geen vreemde combinatie zijn.

Danny Smit; MTV & Champions League

Vandaag in de VARA gids: en interview met Dann Smit over zijn werk aan de vormgeving van de Champions League. Een zeer complexe opdracht met strikte eisen, veel betrokkenen en gepiel op de vierkante millimeter. Maar daar staat dan wel een miljarden publiek (en een fijn budget) tegenover. Smit werkte ook enkele jaren voor MTV. Een bescheiden publiek en een eveneens bescheiden budget, maar wel veel creatieve vrijheid! En wat maak je dan? Gewoon iets geks… Of in zijn eigen woorden:

This is one of those projects where everybody is lost once you start presenting your ideas.
Ninja’s fighting a glamrocker? Conjoined twins break dancing? A cyclopse being attacked by cheerleader fairies on rollerskates? Ah, you’re lost, I can see you stare at the ceiling…

De bumpers zijn te bekijken op het online portfolio van Smits productiebureau Dare op Behance.net.

Sneeuw

As we speak – dwarrelen dikke sneeuwvlokken over Amsterdam. Ik moet denken aan die leuke VARA stationcalls van winter 1996. De huisstijl van de VARA werd in de periode 1995- 1998 verzorgd door Pittard Sullivan. Destijds een van de beste (Engelse) bureaus op het gebied van huisstijl en tv. In Nederland werkten ze na de VARA nog ook voor RTL4, maar eind jaren negentig ging het bedrijf roemloos ten onder (beschreven op Creativity)

In plaats van één stationcall maakte Pittard Sullivan vele variaties waarin niet het logo, maar alleen het uitroepteken op verrassende wijzen in beeld komt. Allemaal bestaan ze uit live action opnames zonder grafische toevoegingen. (zie de compilatie op YouTube) Daarmee zijn ze een duidelijke tegenreactie op prominente computer & 3d trend vanaf eind jaren 80. De sneeuw-idents zijn buitengewoon aandoenlijk. Astrid Joosten die een sneeuwpop omhelst en zegt ‘zal ik je laten smelten’, is misschien voor velen over de top, maar ik vind het schattig. Het is ieder geval een groot verschil met wat de VARA nu als afsluiter laat zien. Ik heb het idee dat het vierkante blokje (speelgoedblokje? dobbelsteen?) me iets wil vertellen, maar ik versta niet wat. Dat kan toch niet de bedoeling zijn?

En nu snel naar buiten, sneeuwpoppen maken!

Designed Realities – production designer Carol Spier

Zaterdag 28 februari organiseerde Stichting Premsela in het kader van het IFFR een gesprek tussen Timo de Rijk, professor van de leerstoel Design Cultures aan de VU en de Canadese production designer Carol Spier. Spier werkte veel samen met regisseur David Cronenberg, onder andere voor de films: Videodrome, Eastern Promises, History of Violence, eXistenz, Naked Lunch en The Fly.

De Rijk stelde in zijn oratie (2008) bij het aanvaarden van door Premsela geïnitieerde leerstoel dat de studie van design zich niet alleen moet richten op de avant-garde; ook het alledaagse en niet-veranderrijke ontwerp is de moeite waard. Een van zijn voorbeelden betrof de inrichting van Chinese restaurants in Nederland, zoals het voormalige-restaurant naast De Doelen waar het interview plaats vond. In een half afgebroken ‘decor’ van Chinese afdakjes, tussen afhaaltasjes met noodles en gelukskoekjes kwamen ongeveer 60 filmliefhebbers naar het interview kijken en luisteren.

De taken, verantwoordelijkheden en hierarschische positie van de production designer is in Amerikaanse filminductrie duidelijk gedefinieerd en afgebakend, onder andere door de strenge regels die de vakbonden bedongen. De production designer is een van de eerste mensen die een regisseur benadert, soms zelfs als er nog nauwelijks een script is. Samen met de regisseur en de cinematograaf (ook Director of Photography genoemd) beslist de production designer hoe de film er uit komt te zien. De production designer stuurt en coördineert onder andere de kostuummakers, make-up, decorontwerpers, rekwisiteurs, special effects afdeling en illustratoren. Hoe groter de film en het budget, hoe groter de afdelingen.

Naast een intieme samenwerking met de regisseur is met name de samenwerking met de cinematograaf – die aan het hoofd staat van belichters en cameracrew- cruciaal. Spier; ‘they can make or break your design’. Maar andersom geldt hetzelfde: de production designer kan het werk van de cinematograaf positief beïnvloeden door al in een vroege fase rekening te houden met het scheppen van lichtbronnen in de sets. Waar komen ramen, lampen, kaarsen of andere zogenaamde ‘practical lights’? Andere vragen die de production designer zich vroeg in het ontwerpproces moet stellen: Op welke locaties speelt de film zich af? Hoe kleden de hoofdpersonen zich? Hoe wonen ze?

Spier gaf ons een goed beeld van de werkwijze van David Cronenberg. Deze regisseur denkt en werkt heel sterk vanuit de personages. Dit visualiseren van de wereld van de personages in de film is extra belangrijk omdat Cronenberg zich op de set niet per se houdt aan het script. Er worden zelfs geen storyboards gemaakt. Hij stimuleert de acteurs zich te vereenzelvigen met hun personage en laat ze geregeld improviseren. Die manier van werken heeft zo zijn consequenties voor het ontwerpen van sets. Uit voorzorg worden die voor zijn films zo gemaakt dat er in 360 graden gefilmd kan worden. De vierde wand is niet altijd in beeld, maar ‘better safe than sorry’ is de gedachte, ook al zijn de productiekosten daardoor hoger.

Juist omdat de production designer zo in de hoofden van de personages en de regisseur moet gaan zitten, is een persoonlijke handtekening lastig te ontdekken. Één van De Rijks studenten Design Cultures vraagt naar Spiers persoonlijke smaak. Spier beschrijft haar huis: een vol en eclectisch interieur, met vreemde verzamelingen en props uit films. Maar soms moet een production designer iets doen wat tegen zijn of haar persoonlijke smaak ingaat. Sommige karakters vereisen volgens Spier ‘bad design’; de woning van een onaangenaam personage moet ook iets onaangenaams hebben. Het filmpersonage uit het script en de filmische visie van de regisseur zijn bepalender voor het beeld dan de smaak van de production designer. De production designer die de woning van een personage creëert is op dat moment misschien wel meer bezig met acteren dan met ontwerpen. Spier kruipt in hun huid en bedenkt tot in detail hoe kun leven er uitziet, tot en met de manier waarop ze hun tanden poetsen.

Technologie speelt in de films van Cronenberg vaak een grote rol. Maar die technologie ziet er behoorlijk anders uit dan de witte, cleane stijl die nu dankzij Apple de trend is, merkt De Rijk op. Die wereld creëert Cronenberg, zegt Spier, niet door te tekenen maar door hele treffende en beeldende beschrijvingen. Vervolgens aan haar de taak om op onderzoek uit te gaan. Zo beschreef ze het ontwerpproces van de verschillende ‘apparaten’ in eXistenz (1999). Eerst ging ze op zoek naar de meest angstaanjagende operatie-instumenten, -dat bleken die van tandheelkunde te zijn- en voor het organische werd gekeken naar botten. Hieruit ontstonden samensmeltingen die zo goed werkten dat ze ook op het film affiche prijken. Spier heeft een voorkeur voor fantastische films; ‘het is expressiever, je kunt wat meer overdrijven en jouw versie van de werkelijkheid laten zien’. Het werken met regisseurs als Guillermo del Toro en Cronenberg, hoewel ze veel verschillen, bevalt haar om die reden goed; ze hebben een sterke eigen visie en zijn niet mainstream, ‘not boring’.

Stichting Premsela en De Rijk deden met dit interview een goede poging de blik van designhistorici te richten op andere disciplines dan grafisch ontwerp en architectuur. Production design als onderdeel van populaire cultuur is een interessant nieuw onderzoeksgebied waarbij onderzoeksmethodes uit de traditionele kunstgeschiedenis gecombineerd zullen moeten worden met methodes uit het recentere Media-studies.