Op de website van Beeld en Geluid is een dossier te vinden over Freek Biesiot en zijn archief dat nu beheerd wordt door het instituut. Met dossiers brengt Beeld en Geluid onderwerpen of makers onder de aandacht van een breed publiek. Het dossier van Freek bestaat uit een filmpje, artikelen en een selectie beeldmateriaal uit zijn archief van decortekeningen, maquettes en ander programmamateriaal. Via deze link is het dossier te vinden: http://www.beeldengeluid.nl/freekbiesiot
Het is maar goed dat commissarissen, koninginnen, staatssecretarissen en kamerleden af en toe een bezoekje brachten aan de NTS, want dankzij die bezoekjes zijn er aardig wat foto’s van de studio’s en andere bedrijfsruimtes gemaakt. Nou ja, het ging natuurlijk om de hooggeplaatste bezoekers. Dat de Ambachtsschool, het Maagdenhuis, de studio’s of NTS-medewerkers er ook op stonden, was voor de fotograaf van destijds bijvangst. Maar die bijvangst is voor het onderzoek weer heel erg leuk. Zo vond ik bij het bezoek van Cals aan de NTS in 1955 per toeval een foto’tje van het kantoortje van Cor Hermeler en Jan van der Does in het Maagdenhuis. En vandaag vond ik foto’s van het bezoek van ene meneer Van de Wageningen (?) aan de studio’s en de afdeling decorontwerp in de Ambachtsschool op 8 mei 1956. De decorontwerpers zaten er pas kort, want de NTS huurde het gebouw vanaf april 1956.
Samen met het filmpje van oktober 1956 (Wij zijn vijf, NTS, 2-10-1956) en de foto’s uit 1957 is dan al vrij goed een plattegrond te reconstrueren van de ateliers in de Ambachtsschool. Heb je foto’s, plattegronden of misschien zelfs tekeningen van je werkplek in het Maagdenhuis, de Ambachtsschool, de Emmastraat of het Mediapark? Mail ze door naar info@vormvanvermaak.nl!
Bij het tienjarig jubileum laat de NTS opnieuw (zie ook Wij zijn vijf) een film maken over het reilen en zeilen bij de televisie. Dit maal volgt de film de twee verschillende productieprocessen: van een studioproductie en van een reportage op lokatie. Bij de laatste soort producties was in de regel geen sprake van een decor, maar bij de studioproducties begint de productiegang officieel met de eerste decorbespreking tussen regisseur en decorontwerper.
De tweede decorbespreking (uit Miljoenen ogen, NOS, 1-10-1961) © Beeld en Geluid
In de NTS-jubileumfilm volgt men de aanloop naar de opnames van de De waternimf van Kees van Iersel voor de VARA. Naast decorontwerper Jan van der Does zijn in beeld: rekwisiteur Jan Jonker als een van de aanwezigen bij de tweede ontwerpbespreking; Arnold Kroon op de afdeling machinale houtbewerking (ongeveer een jaar later is hij ontwerpassistent bij Decorontwerp); decorateurs, zoals Ger Nooy die met één hand in zijn zak een achterdoek schildert en Jan Verschoor die een boegbeeldje boetseert. Herken je meer mensen? Laat even een reactie achter onder dit bericht of mail het naar info@vormvanvermaak.nl.
De waternimf is een stuk van de Franse Marcel Archard, wiens stukken Wilt u met mij meerijden (Ton Lensink, AVRO) en En Marlborough trok ten strijde (Willy van Hemert, VARA, 13-04-1961) al eerder op de Nederlandse televisie zijn gebracht. Henk van Ulsen speelt de kapitein van binnenvaartschip ‘De waternimf’. Hij is pas getrouwd met de mooie Marinette (gespeeld door Femke Boersma) maar zijn beste vriend Sylveste (Ton Kuyl) verstoort het prille geluk en gaat er met de bruid vandoor. Dat was in 1961 redelijk pikant en dus achtte de VARA het tv-spel “minder geschikt voor jeugdige kijkers”. Het spel is uitgezonden op 6 juli 1961, de recencenten noemden het een luchtig stuk, met een tikkeltje ironie en veel, puntige dialoog. De als ‘experimenteel’ bekend staande Van Iersel had gebruik gemaakt van enkele filmopnames van rivieren met saxofoonmuziek en dat vormde, volgens de recensie in De Tijd een welkome afwisseling met de vele dialogen. Het decor van Van der Does kreeg complimenten, behalve van de recencent van De Telegraaf, die was door de vastgelopen dialogen ook niet meer in staat te geloven dat “het cavalje ooit langs de foto’s met stilstaand water en voorbij de polletjes onbeweeglijk riet echt gevaren had.”
Met dank aan de NOS en Beeld en Geluid voor het beschikbaar stellen van dit fragment.
Vinten dolly met cameraman en ‘duwer’ (uit Wij zijn vijf, NTS, 1956) © NOS
Op 2 oktober 1956 gaan de slingers uit in Bussum: de televisie bestaat vijf jaar. Ter gelegenheid wordt een feestelijke, gezamelijke uitzending gemaakt door de NTS en de omroepvereningingen, zelfs de Belgische televisie doet mee. De avond brengt een toespraak van minister Cals, een zeer actueel NTS journaal met een actualiteit die zich een uur voor de uitzending afspeelde, een documentaire op film over televisie, drie rechtstreekse reportages bij tv-kijkers van het eerste uur, een balletvoorstelling uit België, de eenakter Het laatste archief en een cabaret/amusementsprogramma vanuit Extase in Amsterdam. Een programma dat de veelzijdigheid van de televisie goed laat zien, De Telegraaf miste eigenlijk maar één vertrouwd tv-element: de storing.
De documentaire was (naast de filmitems in het journaal) het enige wat niet rechtstreeks uitgezonden werd en is daarom ook bewaard gebleven. In de film Wij zijn vijf komen alle facetten en afdelingen van de televisie -met name de NTS- in beeld. Wie de makers zijn, is mij niet bekend, maar ze brengen gelukkig ook een bezoek aan de decorontwerpers in de Ambachtsschool. Van een zuchtende Peter Zwart en twee over de tekentafel gebogen ontwerpers (waarschijnlijk Ger van Essen en Cor Hermeler?) gaat de camera naar de tekentafel van Fokke Duetz en dan via een van zijn tekeningen naar de rekwisietenzolder. Het zijn de oudst (bewaard gebleven) bewegende beelden van de afdeling Decorontwerp, dus dat maakt het dit kleine fragmentje toch wel erg bijzonder.
Met dank aan de NOS en Beeld en Geluid voor het beschikbaar stellen van dit fragment.
Het archief van Freek Biesiot heeft inmiddels zijn laatste bestemming bereikt. De dozen met ontwerpen, rekwisieten en maquettes staan hier veilig in een betonnen kelder, vier verdiepingen onder de grond in een ruimte met klimaat- en luchtbeheersing waar maar een handje vol mensen toegang toe heeft. Een stuk minder gezellig dan in de hallen in het Decorcentrum bij Hollandse Handen, maar zo blijft het materiaal zo lang mogelijk in goede staat.
In hetzelfde depot staan trouwens een aantal decormaquettes: een maquette voor De Rudi Carrell show van Hans Christiaan van Langeveld, Sesamstraat van Dorus van der Linden en het statige grachtenpand uit De klop op de deur waar Fokke Duetz, Els Salomons en Cor Hermeler aan werkten. De ontwerpen van Freek verkeren dus in goed gezelschap.
Vita Vernooij gaat aan de slag met het archief van Peter Zwart
Afgelopen dinsdag mocht ik van Peter Zwart junior een volle kartonnen doos in ontvangst nemen met decorontwerpen, foto’s en andere documenten van zijn vader Peter Zwart senior. Zodoende kon stagiair Vita Vernooij vandaag beginnen met het bekijken van het materiaal. Vita studeert aan de Reinwardt Academie en weet zodoende al een beetje wat er allemaal komt kijken bij het conserveren, restaureren, registeren en ompakken van erfgoed. Daarna gaat ze zich natuurlijk bezig houden met de vraag hoe we deze mooie collectie aan de wereld kunnen presenteren. Wil je Vita succes wensen met deze klus of heb je informatie over, tekeningen van of een herinnering aan Zwart die je met haar wilt delen? Je kan Vita bereiken op dit e-mail adres: vvernooij@beeldengeluid.nl.
Onderstaande anekdote over Cor Hermeler komt van Nick de Weerd die lang zijn kamergenoot was op het mediapark. Het beeldmateriaal komt uit de prive-collectie van Henk Eitink.
“De afdeling decorontwerp zat begin jaren zeventig in de gang beneden bij het studiocomplex ongeveer ter hoogte van studio 4 en 5. Daar waar je nu de parkeergarage ingaat stond toen een hek omdat dat deel van het mediapark nog in aanbouw was. Het was heel moeilijk om in de buurt te parkeren en het was een sport onder de collega’s om de auto zo dichtbij mogelijk geparkeerd te krijgen. Er waren parkeerplaatsen tegen het eerder genoemde hek beschikbaar, maar om hier te mogen staan had je een pasje nodig met handtekening van het afdelingshoofd. Op een bepaald moment kreeg Cor zo’n pasje in handen en maakte een perfecte kopie, compleet met handtekening (waar hij net zo lang op oefende tot hij perfect was) en nog iets wat op een stempel leek.”
“Cor en ik waren op werkbezoek geweest en kwamen terug op het mediapark. Bij de ingang was een slagboom met een portier die in de gaten hield wie er allemaal de slagboom mochten passeren. Cor reed er rechtstreeks naar toe en gaf hem het (vervalste) pasje. De slagboomwachter keek er nog al lang naar! Zou hij iets vermoeden? Cor (zijn hoofd uit het autoraam stekend) vroeg nonchalant of er iets was. “Nee hoor”, zei de man, “maar het schijnt dat er valse pasjes in omloop zijn en dat kan natuurlijk niet. Deze is in orde, dus mag u gewoon doorrijden. Goede middag!”
Cor Hermeler hield van snelle wagens en tekende er veel. Zijn tekeningen en aquarellen van Ferarri’s vonden gretig aftrek en waren een leuke bijverdienste. Vandaar ook dat hij deze vrije werken als kerstkaart verstuurde. Bovenstaande voorbeelden komen uit de prive-collectie van cameraman Henk Eitink (zie ook de militaire vliegtuigen). Omdat er verder zo weinig televisieontwerpen van Hermeler bewaard zijn gebleven, plaats ik toch ook wat vrij werk op het blog in de hoop dat zich misschien nog meer mensen melden die (decor)ontwerpen van Hermeler hebben.
Voor wie het interesseert: aanstaande donderdagavond is er in Rotterdam bij Het Nieuwe Instituut (voorheen oa NAi en Premsela) een kleine expositie van het archief van behangfabrikant Rath en Doodeheefver. Het is een vooruitblik op de presentatie van kunstenaarsduo Lernert en Sander over dit archief voor de Salone del Mobile, de internationale designbeurs in Milaan. En als je er toch bent; bij Het Nieuwe Instituut zijn de set van Floris Vos te zien die hij bouwde voor fotograaf Erwin Olaf en er is een tentoonstelling van bijzondere ‘bekleidung'(behang), ontworpen door bekende kunstenaars.
Meer informatie:
Vooruitblik Rath en Doodeheefver
1:1 Sets for Erwin Olaf & Bekleidung
We hadden er niet zo’n mooie dag voor uitgekozen (regen), maar toch was het een interessant uitstapje: Jan van der Does wilde graag nog eens rondkijken in Bussum en Hilversum op de plekken waar hij als grafisch ontwerper, decorontwerper en chef had gewerkt. Maar helaas, van het Irene-kerkje, de Ambachtsschool en het Maagdenhuis is niets meer over. Ook studio IIIb (Eltheto), studio Vitus en het oude decorcentrum Kampstraat zijn weg. Eigenlijk staat alleen Concordia nog overeind. Nu worden daar overdag kinderen opgevangen, vroeger nam men hier shows met publiek op. Dat was door het hoge podium altijd een heel gedoe, want til zo’n zware dolly er maar eens op! En dan kraakte de vloer ook eens verschrikkelijk. Het werd allemaal een stuk professioneler met de verhuizing naar Hilversum.
Het gebouw in Hilversum (Emmastraat 54) waar de hoofdafdeling ontwerp tussen 1960 en 1970 huisde, is er ook al niet meer. Maar alleen al het parkeertereintje achter het nieuwe gebouw riep al een hoop herinneringen op. De wat jongere decorontwerpers, waaronder Biesiot, zaten in de serre aan de achterzijde en keken uit op de parkeerplaats. Biesiot weet nog precies wie welke auto reed. Van der Does had bijvoorbeeld een Volkswagen Passat stationwagen. Biesiot biechtte op dat hij, en vele andere ontwerpers, regelmatig uit het raam klom om even te ‘spijbelen’. Van der Does, Peter Zwart en administrateur Will Meester zaten aan de voorzijde van het gebouw, boven de officiële ingang en hadden zodoende niets in de gaten.
Emmastraat 54, Bussum © Beeld en Geluid
Het mediapark is heel wat minder veranderd dan Bussum de afgelopen jaren. Decorbouw is welliswaar afgeslankt en opgeschud; waar vroeger het houtmagazijn zat, is nu het decoratieatelier en waar eerst de stoffeerderij was, is nu machinale houtbewerking, enzovoorts. Alleen de smederij is nog steeds op dezelfde plek te vinden. De decorontwerpers zaten tussen 1970 en 1978 op de etage boven de ingang van het Decorcentrum, waar nu omroep MAX gevestigd is. Van de vriendelijke receptioniste -die precies op de plek zat waar Biesiot kantoor hield toen hij chef van de afdeling was- mochten we ook even op de ‘kantoortuin’ rondlopen en wijzen: wie zat ook alweer waar?
Indeling begane grond Decorcentrum in de jaren zeventig en tachtig (met dank aan Johan Veenstra)
Maar de verhalen en herinneringen waren eigenlijk al bij de koffie aan het begin van dit bijzondere uitje losgekomen na het zien van foto’s uit de tijd dat al die gebouwen er nog wel stonden (uit de archieven van de Historische Kring Bussum en het Instituut voor Beeld en Geluid). De voormalig-chefs memoreerden aan de moeizame vooruitgang, uitbreidingen en professionalisering op televisie-facilitair gebied. Vooruitgang van de NTS was in de ogen van de omroepverenigingen bedreigend, omdat de NTS/NOS immers ook een zendgemachtigde en dus een concurrent was. Het model van de BBC zagen Van der Does en Biesiot wel zitten, maar gezien de politieke situatie was dat toen ondenkbaar. En als de decorontwerpers in dienst waren getreden bij de omroepen? Dan was er weer geen afdeling geweest waarbinnen jonge ontwerpers, afgestudeerd in publiciteit of grafisch ontwerp -een opleiding scenografie bestond nog niet-, het vak hadden kunnen leren.
We eindigden het nostalgische tripje op een symbolische plek: (voorbouw)hal C. In deze ruimte projecteerde Biesiot eind jaren tachtig zijn plan voor een ‘exodus’ van decorontwerp uit de verstikkende ‘marmergroeve’. Zou de afdeling decorontwerp niet beter af zijn met een zelf geïnitieerde uitbraak, dan zinloos te blijven vechten om hun positie binnen de NOS te behouden? We zullen het nooit weten want in hal C kwam geen ‘New Babylon’, zoals Biesiot dat zich toen voorstelde. En zo hebben we in een middag alle lokaties die een rol speelden in de geschiedenis van de afdeling decorontwerp bezocht, van de twee kleine kamertjes in het Maagdenhuis tot de toekomstdroom in Hal C.
Decorontwerpers in beeld gebracht, foto’s voor het NOS jaarverslag van 1977 © Beeld en Geluid
Decorontwerpers staan niet vaak voor de camera. Als ze al in beeld komen, kijken we meestal over hun schouder mee terwijl hun vak uitoefenen. We zien dus veel achterhoofden, schouders en handen met potloden of kwasten op papier. De ontwerper (en andere tv-medewerkers) blijven meestal zelfs geheel anoniem in dit soort reportages (de Polygoon-reportage met Jan P. Koenraads is een mooi voorbeeld). In De Rudi Carrell show (VARA, 1-5-1963) hebben ze het eens anders aangepakt. Hier grijpt de decorontwerper in tijdens het programma. Het is volledig ingestudeerd natuurlijk, maar het uitgangspunt is origineel.
Kennen jullie nog meer fragmenten waar een decorontwerper op vergelijkbare manier ingrijpt in het programma? Laat het me weten! Met dank aan Beeld en Geluid en de VARA voor het beschikbaar stellen van dit fragment.
