Decors van Dorus: voorheen ‘De Kindervriend’

Dorus van der Linden haalt herinneringen op aan bijzondere programma’s en mooie decors. Ditmaal over J.J. de Bom voorheen ‘De kindervriend’ (VARA, 1979-1980).

Dorus van der Linden als kapper, kinderleed in J.J. De Bom

Dorus van der Linden veroorzaakt kinderleed voor de leader van J.J. De Bom

“Frans Boelen kwam, na De Stratemakeropzeeshow met een programma waarvan teksten en ideëen wederom werden geleverd door het VARA-schrijverscollectief (Willem Wilmink, Hans Dorrestijn, Jan Riem, Karel Eijkman en Ries Moonen) en wat gepresenteerd zou worden door Wieteke van Dort, Aart Staartjes en Joost Prinsen. Frans Lasès (grafisch ontwerper) en ik (decorontwerper) werden door Frans Boelen gevraagd na te denken over het onderwerp ‘kinderleed’ voor de leader van het programma. Ik dacht gelijk aan: pak voor de billen; lievelingsbeest dood; tandarts; in mijn broek gepoept; haar afgeknipt; brillenglas kapot; vader gaat op elektrische trein staan. Bij de fotodienst van de NOS werden de foto’s hiervoor gemaakt waarin mijn twee kinderen en ik figureerden. Ik weet nog dat ik voor de foto ‘in mijn broek gepoept’ een jongetje, niet mijn zoon trouwens, een koude natte ‘kledder’ van ontbijtkoek en rode kool in zijn kruis drukte waarvan hij verschrikkelijk schrok! Dat leverde een mooie foto op.”

This slideshow requires JavaScript.

“Het decor was zo ongeveer ‘uni-color’, alleen de dingen waar het in die aflevering over ging of belangrijke dingen voor kinderen, zoals het speelgoed, waren ‘full-color’ en kregen zo alle aandacht. Het programma kreeg in 1979 de Nipkovschrijf. Het is nog steeds een van mijn lievelings-kinder-programma’s! De vergaderingen in ‘Hof van Holland’ in Hilversum met het schrijverscollectief en Harrie Bannink, waarbij iedereen zijn plannen inbracht en toetste, zal ik nooit vergeten.”

Uit de depots: schetsen Hamelen

Teruggevonden! De mensen achter de website van de kinderserie Kunt u mij de weg naar Hamelen vertellen, mijnheer? (KRO) wisten dat ze er moesten zijn, maar ze waren lange tijd onvindbaar bij Beeld en Geluid. Gelukkig zijn deze schetsen van Jan P. Koenraads nu weer terecht. Regisseur Tineke Roeffen schonk ze in 2000 aan het Omroepmuseum (nu Beeld en Geluid).

De tekeningen staan ook in de Gallery van Jan P. Koenraads in de Beeldengeluidwiki.nl. Meer decortekeningen van Koenraads (en ook van Herman Coenen en Mia Schlosser) voor Hamelen zijn hier te bekijken: Hamelen.kindernet.tv

Dossier Freek Biesiot

Op de website van Beeld en Geluid is een dossier te vinden over Freek Biesiot en zijn archief dat nu beheerd wordt door het instituut. Met dossiers brengt Beeld en Geluid onderwerpen of makers onder de aandacht van een breed publiek. Het dossier van Freek bestaat uit een filmpje, artikelen en een selectie beeldmateriaal uit zijn archief van decortekeningen, maquettes en ander programmamateriaal. Via deze link is het dossier te vinden: http://www.beeldengeluid.nl/freekbiesiot

20140424-113132.jpg

Eindstation voor collectie Biesiot

Het archief van Freek Biesiot heeft inmiddels zijn laatste bestemming bereikt. De dozen met ontwerpen, rekwisieten en maquettes staan hier veilig in een betonnen kelder, vier verdiepingen onder de grond in een ruimte met klimaat- en luchtbeheersing waar maar een handje vol mensen toegang toe heeft. Een stuk minder gezellig dan in de hallen in het Decorcentrum bij Hollandse Handen, maar zo blijft het materiaal zo lang mogelijk in goede staat.

In hetzelfde depot staan trouwens een aantal decormaquettes: een maquette voor De Rudi Carrell show van Hans Christiaan van Langeveld, Sesamstraat van Dorus van der Linden en het statige grachtenpand uit De klop op de deur waar Fokke Duetz, Els Salomons en Cor Hermeler aan werkten. De ontwerpen van Freek verkeren dus in goed gezelschap.

IMG-20140402-00503

Stage collectie Peter Zwart

Vita Vernooij gaat aan de slag met het archief van Peter Zwart

Vita Vernooij gaat aan de slag met het archief van Peter Zwart

Afgelopen dinsdag mocht ik van Peter Zwart junior een volle kartonnen doos in ontvangst nemen met decorontwerpen, foto’s en andere documenten van zijn vader Peter Zwart senior. Zodoende kon stagiair Vita Vernooij vandaag beginnen met het bekijken van het materiaal. Vita studeert aan de Reinwardt Academie en weet zodoende al een beetje wat er allemaal komt kijken bij het conserveren, restaureren, registeren en ompakken van erfgoed. Daarna gaat ze zich natuurlijk bezig houden met de vraag hoe we deze mooie collectie aan de wereld kunnen presenteren. Wil je Vita succes wensen met deze klus of heb je informatie over, tekeningen van of een herinnering aan Zwart die je met haar wilt delen? Je kan Vita bereiken op dit e-mail adres: vvernooij@beeldengeluid.nl.

Herinneringen aan: Cor Hermeler

Onderstaande anekdote over Cor Hermeler komt van Nick de Weerd die lang zijn kamergenoot was op het mediapark. Het beeldmateriaal komt uit de prive-collectie van Henk Eitink.

“De afdeling decorontwerp zat begin jaren zeventig in de gang beneden bij het studiocomplex ongeveer ter hoogte van studio 4 en 5. Daar waar je nu de parkeergarage ingaat stond toen een hek omdat dat deel van het mediapark nog in aanbouw was. Het was heel moeilijk om in de buurt te parkeren en het was een sport onder de collega’s om de auto zo dichtbij mogelijk geparkeerd te krijgen. Er waren parkeerplaatsen tegen het eerder genoemde hek beschikbaar, maar om hier te mogen staan had je een pasje nodig met handtekening van het afdelingshoofd. Op een bepaald moment kreeg Cor zo’n pasje in handen en maakte een perfecte kopie, compleet met handtekening (waar hij net zo lang op oefende tot hij perfect was) en nog iets wat op een stempel leek.”

“Cor en ik  waren op werkbezoek geweest en kwamen terug op het mediapark. Bij de ingang was een slagboom met een portier die in de gaten hield wie er allemaal de slagboom mochten passeren. Cor reed er rechtstreeks naar toe en gaf hem het (vervalste) pasje. De slagboomwachter keek er nog al lang naar! Zou hij iets vermoeden? Cor (zijn hoofd uit het autoraam stekend) vroeg nonchalant of er iets was. “Nee hoor”, zei de man, “maar het schijnt dat er valse pasjes in omloop zijn en dat kan natuurlijk niet. Deze is in orde, dus mag u gewoon doorrijden. Goede middag!”

This slideshow requires JavaScript.

Cor Hermeler hield van snelle wagens en tekende er veel. Zijn tekeningen en aquarellen van Ferarri’s vonden gretig aftrek en waren een leuke bijverdienste. Vandaar ook dat hij deze vrije werken als kerstkaart verstuurde. Bovenstaande voorbeelden komen uit de prive-collectie van cameraman Henk Eitink (zie ook de militaire vliegtuigen). Omdat er verder zo weinig televisieontwerpen van Hermeler bewaard zijn gebleven, plaats ik toch ook wat vrij werk op het blog in de hoop dat zich misschien nog meer mensen melden die (decor)ontwerpen van Hermeler hebben.

Van Maagdenhuis naar New Babylon

We hadden er niet zo’n mooie dag voor uitgekozen (regen), maar toch was het een interessant uitstapje: Jan van der Does wilde graag nog eens rondkijken in Bussum en Hilversum op de plekken waar hij als grafisch ontwerper, decorontwerper en chef had gewerkt. Maar helaas, van het Irene-kerkje, de Ambachtsschool en het Maagdenhuis is niets meer over. Ook studio IIIb (Eltheto), studio Vitus en het oude decorcentrum Kampstraat zijn weg. Eigenlijk staat alleen Concordia nog overeind. Nu worden daar overdag kinderen opgevangen, vroeger nam men hier shows met publiek op. Dat was door het hoge podium altijd een heel gedoe, want til zo’n zware dolly er maar eens op! En dan kraakte de vloer ook eens verschrikkelijk. Het werd allemaal een stuk professioneler met de verhuizing naar Hilversum.

Het gebouw in Hilversum (Emmastraat 54) waar de hoofdafdeling ontwerp tussen 1960 en 1970 huisde, is er ook al niet meer. Maar alleen al het parkeertereintje achter het nieuwe gebouw riep al een hoop herinneringen op. De wat jongere decorontwerpers, waaronder Biesiot, zaten in de serre aan de achterzijde en keken uit op de parkeerplaats. Biesiot weet nog precies wie welke auto reed. Van der Does had bijvoorbeeld een Volkswagen Passat stationwagen. Biesiot biechtte op dat hij, en vele andere ontwerpers, regelmatig uit het raam klom om even te ‘spijbelen’. Van der Does, Peter Zwart en administrateur Will Meester zaten aan de voorzijde van het gebouw, boven de officiële ingang en hadden zodoende niets in de gaten.

Emmastraat 54, Bussum © Beeld en Geluid

Emmastraat 54, Bussum © Beeld en Geluid

Het mediapark is heel wat minder veranderd dan Bussum de afgelopen jaren. Decorbouw is welliswaar afgeslankt en opgeschud; waar vroeger het houtmagazijn zat, is nu het decoratieatelier en waar eerst de stoffeerderij was, is nu machinale houtbewerking, enzovoorts. Alleen de smederij is nog steeds op dezelfde plek te vinden. De decorontwerpers zaten tussen 1970 en 1978 op de etage boven de ingang van het Decorcentrum, waar nu omroep MAX gevestigd is. Van de vriendelijke receptioniste -die precies op de plek zat waar Biesiot kantoor hield toen hij chef van de afdeling was- mochten we ook even op de ‘kantoortuin’ rondlopen en wijzen: wie zat ook alweer waar?

Indeling begane grond Decorcentrum in de jaren zeventig en tachtig  (met dank aan Johan Veenstra)

Indeling begane grond Decorcentrum in de jaren zeventig en tachtig (met dank aan Johan Veenstra)

Maar de verhalen en herinneringen waren eigenlijk al bij de koffie aan het begin van dit bijzondere uitje losgekomen na het zien van foto’s uit de tijd dat al die gebouwen er nog wel stonden (uit de archieven van de Historische Kring Bussum en het Instituut voor Beeld en Geluid). De voormalig-chefs memoreerden aan de moeizame vooruitgang, uitbreidingen en professionalisering op televisie-facilitair gebied. Vooruitgang van de NTS was in de ogen van de omroepverenigingen bedreigend, omdat de NTS/NOS immers ook een zendgemachtigde en dus een concurrent was. Het model van de BBC zagen Van der Does en Biesiot wel zitten, maar gezien de politieke situatie was dat toen ondenkbaar. En als de decorontwerpers in dienst waren getreden bij de omroepen? Dan was er weer geen afdeling geweest waarbinnen jonge ontwerpers, afgestudeerd in publiciteit of grafisch ontwerp -een opleiding scenografie bestond nog niet-, het vak hadden kunnen leren.

We eindigden het nostalgische tripje op een symbolische plek: (voorbouw)hal C. In deze ruimte projecteerde Biesiot eind jaren tachtig zijn plan voor een ‘exodus’ van decorontwerp uit de verstikkende ‘marmergroeve’. Zou de afdeling decorontwerp niet beter af zijn met een zelf geïnitieerde uitbraak, dan zinloos te blijven vechten om hun positie binnen de NOS te behouden? We zullen het nooit weten want in hal C kwam geen ‘New Babylon’, zoals Biesiot dat zich toen voorstelde. En zo hebben we in een middag alle lokaties die een rol speelden in de geschiedenis van de afdeling decorontwerp bezocht, van de twee kleine kamertjes in het Maagdenhuis tot de toekomstdroom in Hal C.

Het begin: Henk Tilder

Begin bij het begin. Hoe komen de decorontwerpers bij de NTS? Dit verhaal gaat over de eerste jaren van Henk Tilder bij de NTS.

“Na een opleiding technisch tekenen en militaire dienst las ik een artikel uit De spiegel over televisiedecors. Dat leek me wel wat. Ik kwam terecht bij Decorbouw in de Kampstraat in 1962. Bij mijn sollicitatie kreeg ik te horen: ‘begin maar ergens en dan kom je er wel achter wat je wilt’. Zo werkte ik in verschillende ateliers.

DSCF3881

Decorbouw staat begin jaren 60 in de belangstelling. Lees de artikelen in de tijdlijn ’50 jaar tv-decor.

Op een dag komt een gedistingeerde man binnen met een map onder zijn arm. Hij legt zijn tekeningen op tafel en zegt: “Zo heren, dit gaan wij maken.” Die man was Fokke Duetz en wat hij deed, dàt was wat ik in De spiegel had gelezen, dàt wilde ik worden! Ongeveer gelijktijdig met Tijmen de Bree en Martien van den Dijssel, die later naar de maquetteafdeling gingen, heb ik toen de avondopleiding aan Artibus gevolgt. Het maken van werktekeningen had ik door een opleiding tot technisch tekenaar al onder de knie. Een paar jaar later werd ik ontwerpassistent en daarna decorontwerper.”

Fokke Duetz - Pommetje Horlepiep (NCRV, 1976). Prive-collectie Henk Tilder

Fokke Duetz – Pommetje Horlepiep (NCRV, 1976). Prive-collectie Henk Tilder

Helaas is het hele archief met tekeningen van Tilder verloren gegaan. In het kleine stapeltje bij hem thuis zat wel een aquarel van die gedistingeerde heer die zo’n indruk op hem maakte destijds. Het gaat om een ontwerpschets uit 1967 van de kamer van ‘moeder Maaike’ (Martje Kraats misschien?) uit de serie Pommetje Horlepiep (NCRV, regie Frits Butzelaar), een van de laatste programma’s waar Duetz als decorontwerper aan werkte. In het stapeltje zat ook een mooi werk van Wim Bijmoer (hier te zien), vrij werk van Frank Rosen en toch nog wat decorontwerpen van Tilder zelf. Hieronder zie je bijvoorbeeld zijn ballpoint-tekeningen voor de televisiebewerking van Ibsen’s De wilde eend (NCRV, 17-3-1981, regie Gerard Rekers).

Herinneringen aan: Cor Hermeler

Nick de Weerd stuurde de volgende anekdote over Cor Hermeler. De pastels en aquarellen komen uit de privé-collectie van Henk Eitink (cameraman) en zijn uit 1978 en 1981. 

Cor Hermeler zou exposeren in het Militair Luchtvaartmuseum in Soesterberg met een serie schilderijen in acrylverf van luchtgevechten en militaire vliegtuigen uit de Tweede Wereldoorlog. Het was de dag van de opening en alles was al ingericht en klaar voor de officiële opening om 14.30 die middag. Cor is die ochtend op kantoor bij de NOS en gaat om twaalf uur even naar huis om te eten, hij woonde vlakbij.

Om één uur is hij weer terug en zegt: “Kijk, hoe vind je dit?” Ik kijk er naar en ben verbijsterd! Daar had hij een schilderijtje, gemaakt in pastelkrijt van een wolkenlucht met daar doorheen allemaal condens-lijnen van vliegtuigen. Er is geen herkenbaar vliegtuig waar te nemen, een schitterend werkje met een waanzinnige diepte van blauwe lucht, condens-strepen en wolken. Ik vraag: “Waar komt dat nou ineens vandaan?” “Oh”, zegt Cor, “ik had nog wat inspiratie.” Dit was het schilderijtje waar iedereen zich aan stond te vergapen bij de opening en het werk dat door het museum meteen aan het eind van de middag gekocht werd. Hij had het in een kwartiertje tijdens zijn luchpauze op papier gezet. 

This slideshow requires JavaScript.

Wim Bijmoer: Wie wat bewaart…

Zo kwamen via Henk Tilder en Martien van den Dijssel een paar ontwerpen van Wim Bijmoer naar boven.

Henk Tilder had helaas maar een heel klein stapeltje ontwerpen over. Nadat de sprinklerinstallatie van de NOS een nacht lang zijn werk had gedaan, vond hij ‘s ochtends in zijn ladenkast zijn tekeningen terug in de vorm van een bruinige soep. Hij kon me dus maar een paar decorschetsen laten zien (die komen hopelijk binnenkort op het blog) en daar zat ook onderstaande prent van Bijmoer tussen. Bijmoer schreef op de achterzijde dat het een achtergallerij voorstelt in Nederlands Oost Indie rond 1900. Het is een voorstudie voor De stille kracht, het bekende boek van Couperus dat in 1974 door Walter van der Kamp op televisie gebracht werd. Bijmoer was verantwoordelijk voor decorontwerp, Theun van de Woestijne assisteerde hem daarbij.

Wim Bijmoer - De stille kracht, 1974

Wim Bijmoer – De stille kracht, 1974

Bijmoer in een set van De stille kracht, 1974 © Beeld en Geluid

Bijmoer in een set van De stille kracht, 1974 © Beeld en Geluid

In een interview in het Parool in 1984 vertelt Bijmoer over een van de sets in De stille kracht die hij zelf minder geslaagd vond. Een koele, strak witte galerij in het paleis van de regent werd in opdracht van de regisseur helemaal volgehangen met schilderijen met Hollandse molentjes. Onmogelijk volgens Bijmoer: “zo’n regent neemt het portret van zijn vrouw mee en nog een familiestuk waar hij bijzonder aan gehecht is” en geen schilderijtjes met molentjes dus.

Na een bezoek aan Henk Tilder ben ik ook langs geweest bij Martien van den Dijssel. Hij had veel interessante foto’s en documenten (waar ik later hopelijk op terug kom) en vlak voor ik met een volgepakte rugzak wilde vertrekken, toverde hij uit een houten NTS-grafiek-koffer nog een kostuumschets van Bijmoer tevoorschijn. Niet uit De stille kracht, dat is wel duidelijk, maar helaas staat hier geen informatie op de achterzijde.

Kostuumontwerp Wim Bijmoer

Kostuumontwerp Wim Bijmoer